به گزارش نما، اصرار کنگره آمریکا به اعمال نظر درباره توافق احتمالی با ایران و در نهایت مهر تایید «باراک اوباما» رئیس جمهوری آمریکا در پای لایحه ضد ایرانی بازنگری توافق هسته ای این دغدغه را به وجود آورد که مبادا رای خصمانه کنگره همه نتایج حاصل از مذاکره بین ایران و کشورهای ۱+۵ را بر باد دهد.
تغییر ناگهانی موضع کاخ سفید که تا چندی پیش دم از وتوی قطعنامه ضد ایرانی می زد و کاوش پیرامون حد و مرز توانایی کنگره به تحقق خواسته های نامعقول، ما را بر آن داشت تا سؤالات خود را با پروفسور «فرهنگ جهان پور» در میان بگذاریم و در همراهی با ایشان به ارزیابی تاثیرات مثبت و منفی لایحه کنگره آمریکا بر روند مذاکات هسته ای ایران بپدازیم.
جهان پور استاد پیشین و رئیس دانشکده زبان های دانشگاه اصفهان بوده که در حال حاضر به تدریس در دانشگاه های کمبریج و آکسفورد مشغول است. وی استاد دوره های آنلاین دانشگاه های آکسفورد، ییل و استنفورد است. جهانپور بورس یک ساله فرصت مطالعاتی در دانشگاه هاروارد را داشته و طی ۲۸ سال گذشته به تدریس در رشته سیاست های خاورمیانه در بخش تحصیلات تکمیلی دانشگاه آکسفورد مشغول بوده است.
این مصاحبه به شرح زیر است:
همانطو که می دانید کنگره آمریکا لایحه ای را با موضوع بازنگری توافق هسته ای ایران به تصویب رساند. در روند مذاکرات هدف از این لایحه چیست؟
توافق ایران و کشوهای ۱+۵ (آمریکا، روسیه،چین، انگلستان، فرانسه و آلمان) بر سر برنامه اقدام مشترک ژنو که در نوامبر سال ۲۰۱۳ حاصل شد، به برخی از نامهربانی ها و خصومت های ۳۴ ساله ای پایان داد که بین ایران و غرب -به ویژه با آمریکا- وجود داشت.
برنامه اقدام مشترک بسیار مهم بود چرا که برای نخستین بار طی یک دهه گفتگو ها و مذاکرات فشرده غرب پذیرفته بود که ایران می تواند غنی سازی محدود در خاک خود داشته باشد و در مقابل ایران هم وعده داده بود که ابعاد غنی سازی خود را محدود کند تا صلح آمیز بودن برنامه هسته ای خود را به اثبات برساند.
موافقت نامه ژنو همچنین موجب کاهش برخی از تحریم های اعمال شده از سوی غرب و آزادی بخشی از سرمایه بلوکه شده ایرانی ها در بانک های غربی شد. لازم به یادآوی است که اصلی ترین مورد اختلاف بین ایران و غرب که منجر به شکست مذاکرات قبلی شد عدم آمادگی غرب برای پذیرش حق غنی سازی اورانیوم در داخل خاک ایران بود.
بعد از یک سلسله گفتگوهای فشرده بین وزرای خارجه ایران و کشورهای غربی و همچنین صحبت درباره مسائل تکنیکی که بین کارشناسان ایرانی به سرپرستی «علی اکبر صالحی» رئیس سازمان انژی اتمی ایران و «ارنست مونیز» وزیر انرژی آمریکا صورت گرفت، طرفین مذاکره در تاریخ دوم آوریل سال ۲۰۱۵ بر روی چارچوب توافق جامع -که باید تا آخر ژوئن ۲۰۱۵ حاصل شود- با یکدیگر به تفاهم رسیدند.
ناگفته نماند که برنامه اقدام مشترک ژنو و تفاهم نامه لوزان با مخالفت شدید «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی و بسیاری از حامیانش در آمریکا – به ویژه اعضای کنگره- مواجه شد. در همین رابطه، «جان بینر» سخنگوی مجلس نمایندگان آمریکا از نتانیاهو دعوت کرد تا در نشست مشترک کنگره علیه «باراک اوباما» رئیس جمهور آمریکا به ایراد سخنرانی بپردازد و مخالفت خود را با توافق احتمالی هسته ای اعلام کند.
در این میان، بسیاری از اعضای برجسته کنگره از جمله سناتورهای جمهوری خواه وعده ممانعت از تصویب توافقی را سر دادند که قرار است بین ایران و غرب حاصل شود. آنها شماری قطعنامه دست و پاگیر ارایه دادند که در صورت تصویب می توانست آینده هر گونه توافق احتمالی با ایران را به نابودی بکشاند. به همین دلیل بود که اوباما در ابتدای کار تهدید کرد که اگر مجلس سنای آمریکا قطعنامه ای را مبنی بر ممانعت از حصول توافق هسته ای با ایران به تصویب برساند، وی آن را وتو خواهد کرد.
چرا اوباما نظر خود را تغییر داد و با امضای لایحه بازنگری توافق هسته ای ایران موافقت کرد؟
اگرچه اوباما در ابتدا با قطعنامه ضد ایرانی سنای آمریکا مخالفت کرد، کار با وساطت برخی از دموکرات ها به مصالحه و سازش کشید و لحن قطعنامه سنا به طور قابل ملاحظه ای نرم تر شد. قانون بازنگری توافق هسته ای ایران که با اکثریت آراء در هر دو مجلس نمایندگان و سنای آمریکا به تصویب رسید در جهت مخالفت با توافق هسته ای ایران نیست.
این لایحه اقدامی برای حفظ آبروی مجالس قانونگذاری آمریکا بود و از کشمکش احتمالی بین آنها جلوگیری کرد. این لایحه فقط به کنگره آمریکا بی آنکه حق وتو داشته باشد توان بازنگری توافق احتمالی با ایران را می دهد. به موجب این لایحه باید توافق نهایی با ایران را برای اعمال نظر به سنای آمریکا بفرستد و سنا هم ۳۰ روز فرصت دارد که آن را بازنگری کند. در پایان این دوره، سنا می تواند توافق را مطابق میل اوباما تایید کند و یا اینکه آن را رد کند. در مود دوم، اوباما دو هفته فرصت خواهد داشت که از حق وتوی خود برای لغو تصمیم سنا استفاده کند.
از آنجا که تعداد مخالفان حق وتوی اوباما به دو سوم نمی رسد، ظاهرا مخالفت با تصمیم رئیس جمهورغیر ممکن است.
بنابراین، سازشی که بین سنا و کاخ سفید صورت گرفته منفعت آمیز است چرا که به این ترتیب هم کنگره در توافق نهایی ایران (برجام) مشارکت می کند و هم اوباما از عدم توانایی کنگره به وتوی توافق امضا شده از سوی او مطمئن می شود.
تاثیر این لایحه بر روی مذاکرات جاری بین ایران و کشورهای ۱+۵ چیست؟ آیا این لایحه می تواند از یک سو تاثیر منفی بر روی ایران و از سوی دیگر بر روی استقلال و یکپارچگی کشورهای ۱+۵ داشته باشد؟
به عقیده من، این لایحه تاثیر مثبتی بر روند مذاکره خواهد داشت. اگرچه مداخله کنگره حصول توافق نهایی را چند هفته به تاخیر می اندازد، تضمین محکم تری را برای ایران به همراه خواهد داشت مبنی براینکه توافق از حمایت کنگره آمریکا هم برخوردار شده و قانونگذاران آمریکایی در آینده آن را لغو نخواهند کرد. هر توافقی که فقط بین ایران و رئیس جمهور آمریکا حاصل شود بر مبنای توانایی اوباما به کاهش تحریم ها برای یک مدت محدود منعقد خواهد شد حال آنکه اگر ضمانت کنگره پشت آن باشد، از وضعیت قانونی محکمتری برخوردار خواهد بود.
علاوه بر این لایحه مذکور به این معنا است که اگر کاخ سفید و بقیه اعضای ۱+۵ توافق نهایی با ایران را بپذیرند، کنگره به سختی می تواند آن را رد کند چراکه در صورت اتخاذ چنین تصمیمی مسؤول به شکست کشاندن مذاکرات شناخته خواهد شد.
لذا در مجموع، تاثیر لایحه کنگه بر مذاکرات ایران مثبت ارزیابی می شود و این تضمین را هم به دیگر مذاکره کنندگان غربی می دهد که توافق از حمایت کنگره برخوردار است.
در هر صورت، یک تاخیر چند هفته ای در اجرای توافق نهایی هسته ای چندان مهم نیست و به نوعی مفید هم می تواند باشد. ایران خواهان لغو یکجای تحریم ها همزمان با اجرای توافق است حال آنکه غرب بر لغو مرحله ای تحریم ها پافشاری می کند. ایران برای از کار انداختن تعدادی از سانتریفیوژهای مورد توافق و یا تغییر عملکرد برخی از تاسیسات هسته ای خود به چند ماه (شاید دو تا سه ماه) زمان نیاز داد.
بنابراین، چنانچه طرفین مذاکره در پایان ماه میلادی ژوئن به توافق برسند می توانند بگویند اجرای آن به سه ماه بعد موکول خواهد شد. چنین برنامه ریزی برای اجرای توافق های بین المللی امر کاملا معمولی است و درباره برنامه اقئام مشترک ژنو هم صدق می کرد.
این برنامه ریزی به کنگره فرصت بازنگری و تایید توافق هسته ای ایران را می دهد و برای ایران هم این امکان را فراهم می کند که تغییرات مورد تفاهم را در ساختار تاسیسات هسته ای خود اعمال کند. در پایان این دوره نیز، توافق به اجرا در می آید و همه تحریم ها برچیده خواهد شد.
لذا به نظر می آید که در نهایت همه چیز در مسیر درست حرکت می کند. این حقیقت که اوباما سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را برای تضمین حمایت آمریکا از اعراب به واشنگتن دعوت کرد حاکی از جدیت و در عین حال خوش بینی وی به حصول توافق جامع هسته ای است.
به همین دلیل هم هست که اوباما می خواست جزئیات قرارداد احتمالی را برای ایشان شرح دهد و بگوید علیرغم حصول توافق با ایران قصد رها کردن کشورهای عرب خلیج فارس را ندارد.
نتیجه نشست کمپ دیوید هم بسیار مثبت بود چرا که بیانیه پایانی بر حمایت همه اعضای حاضر در نشست از توافق هسته ای تاکید داشت. توافق هسته ای ایران در راس مسائل مورد بحث در کمپ دیوید قرار داشت. در این بیانیه آمده است: «آنها وضعیت مذاکرات جاری بین ایران و ۱+۵ را مورد ارزیابی قرار داده و بر لزوم حصول توافق جامع (برجام) و قابل راستی آزمایی که پاسخگوی همه دغدغه های بین المللی و منطقه ای باشد به نفع امنیت اعضای شورای همکاری خلیج فارس و همچنین آمریکا و جامعه بین الملل است.»
صدور این بیانیه پیشرفت مهمی است و نشان می دهد که علیرغم همه مخالفت های اولیه اعراب با توافق هسته ای ایران، همه آنها به طور رسمی بر لزوم حصول آن در جهت تامین منافع امنیتی خود تاکید می وزند. در نتیجه، فی الحال اسرائیل تنها رژیمی است که همچنان با توافق هسته ای ایران مخالف است و این امر به انزوای آن می انجامد. در نهایت، آینده موفقیت آمیزی برای توافق جامع هسته ای پیش بینی می شود.
كنگره توانایی وتوی توافق هسته ای را ندارد
استاد دانشگاه آكسفورد در مصاحبه با خبرگزاری مهر مصوبه «بازنگری توافق هسته ای ایران» را اقدامی برای حفظ آبروی كنگره آمریكا و تضمینی محكم برای عدم لغو توافق جامع هسته ای می داند.
۱۳۹۴/۳/۵
