تعیین تقدیر، تضادى با اراده و اختیار انسان ندارد

به گزارش نما ،روزها و شب ها بستر پیدایش حوادث و وقایعند. ماه و سال و قرن ها نیز در حرکت ثابت و جاری طبیعت همه به یک صورت و ظاهرا بدون تفاوتند. اما قرآن کریم بین برخی ایام تفاوت قائل شده و بعضی را مقدس و قابل احترام و ویژه نامیده است. شب قدر جزو این دسته از ایام هاست.
قرآن برای شب قدر، قدر و منزلت عجیبی قائل است؛ شب نزول دفعی قرآن، شب معنویت، شب فیض رسانی به عالم موجودات، شب تعیین تقدیر، شب تدبیر امور و شب نزول ملائکه و روح. عبادتش معادل حدود 80 سال عبادت است. خلاصه اینکه قدرِ شب قدر در کلمات قاصر دنیوی نمی‌گنجد.

شب مخصوص رقم زدن سرنوشت
 در خصوص مفهوم «قدر» در لغت گفته اند به معنی اندازه کردن، مقدر ساختن، قرار دادن چیزى به تعداد مخصوص و به شکل و شیوه مخصوص است. همچنین به مفهوم اندازه معین طبق مصلحت و به مقتضاى حکمت است. پس شب قدر یعنى شب مخصوص رقم زدن سرنوشت انسان و برنامه‌ریزى کردن. زیرا خداوند آنچه را در طول سال انجام خواهد گرفت، در آن شب، تقدیر و تعیین مى‏کند، از حیات و مرگ گرفته تا سعادت و شقاوت و توسعه و تنگى رزق و معیشت و غیره.
 این معنا در آیه 4 سوره دخان بیان شده است:
«فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ؛ در آن شب هر امرى بر اساس حکمت (الهى) تدبیر و جدا مى‏گردد.»
نظر به ضرورت همین تدبیر شئون و برنامه‌ریزى است که خداوند در مقطع خاص و مبارکى، با تلاش و اراده خود افراد، براى آن‌ها، برنامه‌ریزى مى‏کند، تا در چارچوب آن حرکت کنند. تاریخ و تجربه، به خوبى نشان داده است که جهش‌های نابه‌هنگام، و پیشرفت‌های غیرمنتظره و پیش از مقتضاى زمان، در پرتو انوار لیله‌القدرها و الهامات غیبى بوده که در تاریک‏ترین زمان، براى اولیاء خدا و پیامبران میسر شده است. پیدایش و پیشرفت حیرت‏انگیز آیین اسلام، در تاریکى جاهلیت عرب، در لیله‌القدر درخشید و یک شبه راه هزار ساله پیمود. (پرتوی از قرآن، جزء 30، ص198)

 تقدیر با جبر نیامیزد
البته از انسان‌ها سلب اختیار نمی‌شود و از شب قدر و تعیین تقدیر، بوى جبر نباید بیاید و بشر راهِ جبر نپیماید؛ زیرا تقدیر هیچ‏گونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسئله اختیار ندارد، چرا که تقدیر الهى به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگی‌ها و لیاقت‌های افراد و میزان ایمان و تقوا و پاکى نیت و اعمال آن‌هاست؛ یعنى براى هر کس آن مقدر مى‏کنند که لایق آن است، یا به تعبیر دیگر زمینه‌هایش از ناحیه خود او فراهم شده باشد، و این نه تنها منافاتى با اختیار ندارد بلکه تأکیدى بر آن است.

شب قدر یقیناً در ماه رمضان است
قرآن براى شب قدر، ویژگی‌ها و برجستگی‌هایی قائل است از جمله مساله نزول قرآن. بدون تردید قرآن در شب قدر نازل شده (آیه اول سوره قدر) و بدون شک، شب قدر در ماه رمضان قرار دارد: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ» (سوره بقره، آیه185)
از بافت و پیوست این دو آیه برمى‏آید که اولاً شب قدر به یقین یکى از شب‌های ماه مبارک رمضان است. ثانیاً مجموع قرآن در آن نازل شده نه جزء و نه آیات آغازین آن؛ که برخى بر آن و برخى بر این نظر، اصرار مى‏ورزند. البته نزول دفعی همه قرآن در شب قدر منافاتی با نزول تدریجى آن در طول بیست و سه سال دوران رسالت ندارد زیرا خود قرآن شاهد صادق است که آیات آن دو بار و به دو شکل نازل شده است:
الف ـ نزول دفعى و یکباره در ماه رمضان و در شب قدر به صورت نور، و بسیط و بسته و به دور از قالب مادى و حروف و کلمات؛ و به دیگر بیان، به صورت اجمال و فشرده و فهرست‏وار.
ب ـ نزول تدریجى، تفصیلى و به صورت باز و گسترده و به مقتضاى زمینه و زمان و رویداد خاص. این مطلب به دو دلیل قابل اثبات است:
نخست: دلالت قرآن: برخى از آیات بر این دو نزول دلالت روشنى دارد:
«کِتَابٌ أُحْکِمَتْ آیَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَکِیمٍ خَبِیرٍ؛ کتابى است که آیات آن استوار گشته (و به هم پیوسته) سپس از جانب خداى حکیم و آگاه تفصیل داده شده است.» (سوره هود، آیه1)
این آیه، از نزول اول به عنوان نزول تحکیم یافته و استوار و به هم پیوسته (= اُحکمت) و از نزول دوم که با تأخیر و فاصله زیادى از نزول اول صورت گرفته با کلمه «فُصِّلت» (= تفصیل داده شده) تعبیر مى‏کند.
دلیل دوم استفاده از کلمه نزول و تنزیل است که اولى در نزول دفعى و دومى در تدریجى کاربرد دارد.

 دست ردّ به سینه کسی نمی‌خورد
خداوند خواستار رفعت مقام معنوی مومنان است لذا شرایطی را مهیا نموده تا در مقطعی خاص بتوانند با اعمال صالح خود را بالا بکشند. یکى از شاگردان امام ششم (ع) به نام حمران مى‏گوید: به امام صادق (ع) گفتم: مقصود خداوند از اینکه فرموده: شب قدر بهتر از هزار ماه است چیست؟ فرمود: عمل صالح همچون نماز و زکات و انواع کارهاى خیر در آن شب بهتر است از همان اعمال در هزار ماهى که در آن، شب قدر نباشد. و اگر خداوند جزاى اعمال خیر مؤمنان را چندین برابر نمى‏کرد، آنان به جایى نمى‏رسیدند، ولى خداى متعال، پاداش حسنات را براى آن‌ها، چندین برابر بالا مى‏برد (تا در قیامت به چشمه‏سار سعادت رهنمون شوند). (ترجمه المیزان، ج20، ص567)
آری اگر کسى در چنین شبى، دست به دعا بردارد، گویا بیش از هشتاد سال در حال دعا بوده است و خدا دست ردّ به سینه چنین کسى نمى‏ زند، و از درگاه خویش نا امید نمى‏ کند.
منبع:شما