برجام اگرچه منجر به توقف و مهار روند فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران شد، اما برخلاف انتظار و توقع امريكايي‌ها نتوانست به تقويت موقعيت و جايگاه جرياني در ايران بينجامد كه امريكايي‌ها براي آن عنوان «ميانه‌رو» را برگزيده‌اند. به اذعان دست‌اندركاران مذاكرات هسته‌اي بدعهدي امريكايي‌ها و كارشكني آنها در پسابرجام سبب شده است كه به‌رغم وعده‌ها و قول‌هايي داده شده، برجام در زندگي عادي مردم ايران تأثيري نداشته باشد و حتي براساس نظرسنجي‌هاي انجام شده توسط برخي مراكز مورد وثوق امريكايي‌ها به دليل اين بدعهدي‌ها و بي‌نتيجه بودن برجام براي مردم حتي محبوبيت رئيس‌جمهور آقاي روحاني نيز با كاهش قابل توجهي همراه شده و اين در حالي است كه به‌رغم رفع برخي از محدوديت‌ها ايران توانسته نفت بيشتري را نسبت به گذشته بفروشد، اما وجه فروش آن مطابق گذشته بلوكه مي‌شود.
براي كساني كه نسبت به عمق رفتار امريكا آگاهي بيشتري داشته و دارند، شايد اين نوع واكنش‌ها خلاف انتظار نباشد چراكه امريكايي‌ها از برجام به مهار اقتدار و توان ايران مي‌انديشند و متوقف كردن يا ايجاد اختلال در روند فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران هدف فرعي آنها بوده است. اوباما خود در زمان تصويب برجام در گفت‌وگو با وب‌سايت مايكل گفته بود معتقد است كه با توافق هسته‌اي با ايران دست نيروهاي معتدل در ايران را قوي‌تر كرديم و اگر كابينه روحاني اين‌طور وانمود كند كه اتفاق خوبي براي مردم رقم زده‌اند، دست آنها در مقابل تندروها قوي‌تر مي‌شود، اما نتيجه انتخابات خبرگان و هيئت‌رئيسه مجلس بسياري از انتظارات آنها را باطل كرد.
تمركز بر مسائل منطقه‌اي و بهره‌گيري از ظرفيت سعودي‌ها براي فشار بر ايران را بايد حلقه مكمل راهبرد امريكايي‌ها در پيگيري اهداف راهبردي آنها براي منطقه و به ويژه ايران دانست. تلاش براي تحريك و به ميدان آوردن گروه‌هاي مطرود تروريستي كومله- دموكرات و تجزيه‌طلبان سيستان و بلوچستان، در كنار برنامه‌ريزي براي ناامن كردن داخل ايران از طريق اعزام تروريست به داخل يا آموزش و سازماندهي برخي از فريب‌خوردگان داخلي و مهم‌تر از آن سرمايه‌گذاري گروه مطرود منافقين بخش‌هايي از اين راهبرد است. از منظر امريكايي‌ها و پادوهاي منطقه‌اي آنها نظير سعودي‌ها، درگير شدن ايران در چالش‌هاي داخلي و ناامن كردن محيط داخلي ايران، از يك سو مي‌تواند توجه ايران را از كشورهاي منطقه يا حمايت از سرپنجه‌هاي مقاومت به داخل معطوف كرده و از سوي ديگر به شكل‌گيري و تقويت گسل‌هاي قومي و مذهبي در درون كشور بينجامد؛ مضافاً بر اينكه منافقين به دليل سوابق جاسوسي و همچنين تسلط بر زبان فارسي قادر خواهند بود در شبكه‌هاي مجازي براي ايجاد چالش‌هاي اجتماعي و درگير كردن ايران در بحران‌هاي داخلي براي دشمن نقش مؤثري ايفا كنند، اگرچه كاركرد آنها براي شناسايي و ترور نيروهاي مؤثر در عرصه مقاومت از منظر سعودي‌ها دور از انتظار نيست.
آنچه كه در اين عرصه دشمنان را مصمم‌تر كرده و به نوعي سبب تمركز آنها بر راهبرد دوم در ادامه مذاكرات هسته‌اي شده است، ضعف دستگاه ديپلماسي و انفعال در برابر سناريوهاي بيگانه است. به عبارت ديگر در قبال اقدامات متعدد سعودي‌ها در يك سال گذشته، در واقعه منا، ماجراي هتك دو نوجوان ايراني در فرودگاه جده، بيانيه سازمان كنفرانس اسلامي، تحقير وزير خارجه ايران در ندادن ويزا و دهها اقدام ديگر، هيچ تحرك قابل توجهي در مواجهه با آن ديده نمي‌شود و همين امر سبب اميدواري دشمن در افزايش فشارها و تحركات اخير مي‌باشد كه مصداق آن ارتباط‌گيري با منافقين يا تلاش براي قطع روابط برخي كشورها با ايران از طريق بهره‌گيري از دلارهاي نفتي است و اين در حالي است كه در عرصه‌اي ديگر با محوريت نيروهاي مستشاري ايران، ابتكار عمل در عرصه ميداني در سوريه، عراق و لبنان در دست نيروهاي جبهه مقاومت است.
تصور امريكايي‌ها و سعودي‌ها اين است كه با تكرار سناريوي برجام، همانگونه كه ظرفيت‌هاي هسته‌اي ايران را مهار كردند قادر خواهند بود ظرفيت‌هاي منطقه‌اي ايران را در عرصه مذاكره مهار كنند ولذا طرح موضوعاتي نظير برجام 2 و 3 در اين عرصه معنا پيدا مي‌كند. در اين راستا آنها چند هدف را دنبال مي‌كنند:
1- مهار نيروهاي مستشاري ايران و ممانعت از اثرگذاري در اين زمينه
2- مهار سرپنجه‌هاي انقلاب در لبنان، عراق و سوريه از طريق قطع و كاهش ارتباط ايران
3- خروج از انفعال و جلوگيري از تداوم شكست در عرصه‌هاي نظامي
4- تقويت موقعيت سعودي‌ها در منطقه و محور ساختن آنها در تعاملات آتي
5- كاهش هزينه‌هاي امريكا در منطقه و تحليل هزينه جنگ‌ها و تحولات آتي براي كشورهاي منطقه
در عرصه تحولات منطقه اگرچه ممكن است سعودي‌ها در لبه جلويي تحولات خودنمايي كنند، اما ترديدي نمي‌توان داشت كه اين سناريو ادامه همان سناريوي قبلي امريكا در برجام است كه مؤلفه ديگري از رفتار ايران را هدف گرفته است. مقام معظم رهبري در ديدار اخير با تأكيد بر تجربه‌اندوزي ملت ايران از رفتار امريكا در قضيه برجام مي‌فرمايند: آنها مي‌گويند بياييد در مسائل منطقه هم مذاكره كنيم اما تجربه برجام به ما مي‌گويد اين كار سمي مهلك است و در هيچ مسئله‌اي نمي‌توان به حرف‌هاي امريكايي‌ها اعتماد كرد.
سم مهلكی كه بعضی آن را شیرین می‌پندارند
عباس حاجی‌نجاری
۱۳۹۵/۵/۱۸
