ناشنیده هایی از ویژگی های علمی و محتوای جلسات درس خارج فقه رهبری/ در گفتگو با چند تن از شاگردان و حاضرین در درس معظم له مطرح شد

به مناسبت ساروز اعلام مرجعیت حضرت آیت الله خامنه ای در سال 1373 از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
ناشنیده هایی از ویژگی های علمی و محتوای جلسات درس خارج فقه رهبری/ در گفتگو با چند تن از شاگردان و حاضرین در درس معظم له مطرح شد

حجت الاسلام و المسلمین علی تبریزی- شخصیت علمی کسانی که مسئولیت های سیاسی و اجرایی را می پذیرند، غالباً تحت تأثیر شخصیت اجتماعی و سیاسی ایشان قرار می گیرد و سنگینی سایه سیاست و امور اداری بر تمام جوانب زندگی آنان احساس می شود. حتی امام خمینی (ره) که سال ها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، چند دهه استاد برجسته و شناخته شده حوزه ها بودند و در سطوح خارج، مجتهدان و مراجع بسیاری را تربیت کردند، شخصیت علمی و عرفانی شان پس از انقلاب تحت تأثیر مقام سیاسی و اجتماعی شان قرار گرفت. رهبر معظم انقلاب هم همین طور هستند. یعنی از بُعد علمی و کارهای حوزوی ایشان کمتر سخنی به میان آمده است. حتی برخی غرض ورزان و آن سوی آب نشینان از این کم کاری ما در معرفی ابعاد علمی شخصیت رهبری سوء استفاده کردند و اقدام به زیر سوال بردن توانایی علمی و فقهی معظم له نمودند. حال آنکه بنا به اذعان کسانی که از نزدیک با این بخش از شخصیت رهبر انقلاب آشنا هستند و از جمله حاضرین در درس خارج فقه ایشان، توانایی و قدرت تحلیل فقهی و اصولی و رجالی معظم له امری مسلم و انکار ناپذیر است ضمن اینکه برخی ویژگی های منحصر به فرد علمی نیز دارا هستند که در به گوشه ای از آن در این مجال اشاره ای گذرا خواهیم انداخت.

شایان ذکر است درس خارج فقه مقام معظم رهبری از سال ۱۳۶۹ شمسی، آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. مباحثی همچون ابواب مختلف قضا، جهاد، کلیه سرفصل های کتاب مکاسب محرمه از جمله غنا و موسیقی، غیبت، قصاص و... در این جلسات به تفصیل و دقت فوق العاده مورد کنکاش فقهی قرار گرفته و بیان شده اند. در حال حاضر نیز بحث صلاة مسافر در حال تدریس است.

حجت السلام علوی از علمای حاضر در درس معظم له در این رابطه می گوید:

حوزه درس معظم له واقعا نعمت بزرگ و مغتنمی است و مزایای زیادی دارد از جمله اینکه:

** فقیه مبسوط الید

ایشان فقیهی مبسوط الیدند یعنی فقیه و مجتهدی که عملا بعد از هزار و چند صد سال فقه و فقاهت را در عرصه‌های گوناگون و متنوع اجتماع و در یک کشور انقلابی و در بحبوحه جنگ و انواع درگیری‌ها و اقسام توطئه‌ها و محاصره‌های اقتصادی و نظامی و سیاسی و..... اعم از داخلی و خارجی و با توجه به شرایط خاص جهان اسلام و مسایل جهانی تجربه و پیاده می‌کنند. یقین بدانید درس چنین فقیهی با درس فقیهی که در گوشه حجره و کتابخانه به مباحث مجرد از صحنه اجتماع به امر فقاهت می‌پردازد تفاوت‌های چشمگیری خواهد داشت.

** تسلط دقیق بر علوم حدیث

از مزایای دیگر این درس قدرت درایه الحدیث و فقه الحدیث امام خامنه‌ای است. تسلط بر مباحث رجالی ناب و تحقیقات بدیع ایشان در اینگونه مباحث در بین اهل خبره زبانزد است و از واضحات است و نیازی به توضیح بنده ندارد.

- مزیت دیگر این درس سعه صدر استاد و توجه به سوالات و حتی گاهی خلجانهای فکری شاگردان است که در مورد یک فقیه با این همه گرفتاریهای متنوع در سطح کشور و جهان از عجایب است. ایشان آنقدر با حوصله توجه کرده و جواب می‌دهند که گاهی افراد جوان و با حوصله تعجب می‌کنند. این اخلاق تدریس در کنار نحوه استدلال و نظم فکری و بیانی ایشان، چینش مطالب و ورود و خروج در مسایل واقعا مجتهد پرور است.

مزیت دیگر این درس این است که بسیاری از روحانیونی که به عشق خدمت به انقلاب از درس و بحث حوزه دور شده‌اند تا قبل از این دچار نگرانی و غم دور بودن از کار علمی بودند و این دور بودن از حوزه درس و خدمت در نظام را برای خود عامل محرومیت و مغبونیت و خسارت می‌شمردند اما امروز توفیق دارند در درس چنین مجتهدی شرکت کنند واین خیلی در بالا بردن روحیه کاری آن‌ها موثر است. این توفیق تا قبل از آن برای روحانیون شاغل و خادم به انقلاب می‌سر نبود.

** تاثیر اخلاقی بر شاگردان

مزیت دیگر درس معظم له تاثیر روایات اخلاقی است که در ابتدای همه جلسات مطرح می شود. این روایات و شرح موجز و زیبا و کاربردی معظم له در روح و رفتار کارگزاران و روحانیون مسئول در نظام بسیار موثر است تا خدای ناکرده در معرض خطر روزمرگی و دنیا زدگی قرار نگیرند. بیان شیوا و صدای رسا و دلنشین ایشان همراه با ملاحت و درد آشنایی که از عمق جان یک انسان متخلّق و زاهد خداترس بر می‌خیزد بسیار در ایجاد روح تقوی و تزکیه و تهذیب این کارگزاران روحانی نظام موثر است. خصوصا که مثالهای رفتاری که آقا می‌زنند دقیقا کاربردی در ابعاد فردی و اجتماعی و سیاسی است و آقا با صراحت یا تلویحا اکمل مصادیق را بیان می‌کنند. واقعا شاگردان بعد از مباحث اخلاقی احساس می‌کنند که فقط یک مطلب اخلاقی یاد نگرفته‌اند بلکه احساس می‌کنند روح اخلاق و تزکیه و تهذیب در افراد دمیده شده و این از نفس شریف ایشان است.

سـبک تفسـیر روایت معظم لـه نیز در نوع خود بی نظیر است و بـا قرائت هر روایت، بابی عظیم به روی شاگردان باز می کنند. یکی از نکات جالب در نوع بیـان روایات این اسـت کـه رهبر انقلاب حتی از جزئی ترین سـخنان اهل بیـت، اجتماعی تریـن نکات کاربـردی را اسـتخراج می کننـد و در اختیار شـاگردان قـرار می دهند.

حجت السلام فاطمی فلاح:یکی از خصوصیـات حضرت آقا نداشـتن جمـود بر یک نظر علمی خاص اسـت. ایشـان به طالبی که فعال باشند میـدان می دهنـد تـا در درس نظراتشـان را مطـرح کنند. حتی اگر کسـی اشـکال بی ربطـی داشـته باشـد به خـود جرئت می دهـد آن را در خالل درس بیان کند. آن درسـی ارزشـمند اسـت کـه شـاگردپرور و مجتهدپرور باشـد و ایـن درس به اعتقاد بنده چنیـن ویژگـی ای را دارد و در طـالب ایجاد تکاپـو می کند.

** دقت در تدریس

در تدریـس مکاسـب، بسـیار حوصله بـه خرج می دادنـد. درس روز قبـل را هر روز پیش از شـروع به درس می پرسـیدند. بسـیار ملمـوس بحث می کردنـد. موضوعات و مـوارد را تطبیـق می دادند. خیلی دقیـق بودنـد. از اشـیایی کـه دور و بر و محسوس بود، برای توضیح درس استفاده می کردند. مسائل را به شکل بسیار سهل و آسان برای طالب بیان می کردند. تا جایی که ممکن بود از مثال های واقعی بجای مثال های خیالی و ذهنی استفاده می کردند. درس هم که تمام می شد، می نشستند تا اگر کسی اشکال یا پرسشی دارد مطرح کند.

حجت السلام اشکوری:

** تربیت علمی خردورز

همت مقام معظم رهبری بر این است که طلبه را متفکر و خردورز بـار بیاورد. همواره طلبه ها را تحریص می کردند که در اندیشه های شیخ فکر کنید و نترسـید از اینکه شیخ اعظم است. انتقاد کنید، نظرتان را ابراز کنید؛ شـاید نظر شما درست باشد. همچنین بسیار متواضعانه با شاگردانشـان برخورد می کنند و مقام و موقعیت برتر و ممتاز از دیگران برای خودشـان قائل نیستند و فضای درس کاملا فضای علمی و صمیمانه ای است.

این درس، از حیث محتوا بسـیار متقن و از نظر کیفیت ورود و خروج و بیان، مرتب و منظم و واضح و شـیواست. آنچـه باعـث تعجب بنده می شود، نهایـت اتقان بحـث و التفات معظم له بـه ظرایـف و دقـت در اصـول و فروع و مسـائل مطروحـ است که خود به مطالعه فـراوان نیـاز دارد، و این توانمندی ایشـان گویای اسـتعدادی فوق العـاده همـراه با امداد الهی و دسـتگیری حضرت باریتعالی اسـت.

** کیفیت تدریس

نحـوه بحـث ایشـان اینگونـه اسـت که پـس از تنقیح و شرح موضـوع و بیـان دقیق محل بحـث، به نقل اقـوال در مسـئله میپردازند و اسـتدلال هر قـول را جداگانه بیـان میکنند و متعرض مناقشـات آن می شـوند. سـپس نظـر خود را بیـان می کنند و ادله آن را از کتاب و سـنت و عقـل، با تمام آنچه اسـتدلال نیازمند آن اسـت، از دقت در معنای لغوی، نگاه تاریخی، مباحث رجالی، رعایت قواعـد اصولـی در کیفیـت جمع میـان ادله متعارضـ با هم، رعایت نـکات عرفی و عقلی، اسـتخراج می کننـد و با اتقان تمـام به اسـتدلال میپردازند.

حجت السلام تقوی:

** ویژگی ممتاز درس

همـت مقـام معظـم رهبری بر این اسـت که طلبـه را متفکر و خردورز بـار بیاورد. همـواره طلبه ها را تحریص می کردند که در اندیشـه های شـیخ فکر کنید و نترسـید از اینکه شـیخ اعظم اسـت. انتقاد کنید، نظرتان را ابراز کنید؛ شـاید نظر شـما درسـت باشـد. در درس مکاسـب هم همینگونه طالب 2 و شاگردانشـان را ترغیـب بـه اظهار نظر میکردند ایشـان بسـیار متواضعانه با شاگردانشـان برخورد میکردنـد. مقـام و موقعیـت برتر و ممتاز از دیگـران برای خودشـان قائل نبودند.

خصوصیات شخصی استاد

دکتر مجتبی شریفی از شاگردان معظم له:

** بیان شیوا در کنار علمیت

این ویژگی از ویژگی های منحـر بـه فـرد در رهبر معظم انقلاب است که شاید در نگاه اول ارتباط مستقیم با درس نداشته باشد ولی آثار مثبت فراوانی بر روی نحوه تدریس می گذارد. بیان فوق العـاده شـیوا کـه در عین علمیت، از سـادگی نیـز برخوردار اسـت و فرد با اولین حضـور در درس می توانـد از جلسـه بهره بـرداری کند. تسـلط به ادبیات فارسـی نیز تأثیر بسـیاری در رسـاندن مفهوم بـه مخاطـب دارد که معظم لـه از ایـن ویژگی به خوبـی بهره مندند.

** خصوصیات فردی

از خصوصیـات فـردی معظـم لـه زهد و تقـوا و جذابیت معنوی برای شـاگردان اسـت. توجه ایشـان معطـوف بـه ایـن اسـت که طالب مقصـد را ببیننـد و گرفتـار مقدمات نشـوند. پـرورش و تعلیم دو امـر جداگانه انـد. رهبـر انقـلاب به پـرورش افراد می پردازند. نشـانه اش هم این اسـت که شـاگردان، جزئیـات منـش رفتـاری اسـتاد را بـا دقتـی علمـی و حتـی بیشـتر از رابطه فرزنـد و پـدری زیر نظر دارند. نشانه دیگرش هم نشاط و حظّ معنوی خاصی است که بعد از جلسات به ما دست می دهد و گویی ظرفیت روحی و و معنوی و علمی در شاگردان ایجاد می کند.

در حقیقت همین بُعد پرورشی درس است که آن را از سایر دروس متمایز می کند. خصوصا اینکه در تهران برگزار می شود و حاضرین در جلسات با توجه به مسئولیت های مختلفی که دارند با جامعه ارتباط زیادی دارند.

** تسلط و جامعیت علمی

جامعیـت مقام معظـم رهبری در علـوم و جهات گوناگون به درس ایشـان مزیتی ویژه داده اسـت:

صورت سـاده، روان، شـیوا و در عین حال دارای اسـلوب و نظم کامال دقیق از ویژگی هـای منحصـر بـه فـرد معظم له نحـوه بیان مطالب درسـی به و دسته بندی شـده است.

ویژگـی دیگـر اینکـه در القای مطالب علمی به شـاگردان بسـیار موفق هسـتند. همچنیـن در کنـار بیـان دلنشـین و گیـرا، کامال هوشـمندانه به فضـای جلسـه مسـلط اند، بـه گونـه ای که گاهـی فـردی از انتهای سـالن اشـکالی را مطـرح می کنـد کـه صفـوف جلویـی بـه درسـتی متوجـه آن نمی شـوند، ولـی معظـم له با دقـت تمام پاسـخ او را می دهند و تـازه برخی از پاسـخ سـاده و روان اسـتاد پـی به موضـوع سـؤال می برند.

از ویژگی هـای علمـی ایـن درس، جامعیت بین دو مشـرب علمی نجف ً و قم اسـت. شـیوه فقهـای نجف غالبا به صـورت فرمولی و ریاضی اسـت و بـر چارچـوب اصولی اسـتوار اسـت. حال آنکـه ایـن روش در بین فقهای قـم بـر پایـه فحـص و جسـت وجو تا رسـیدن بـه نتیجـه اسـت. در درس معظم لـه هـم طریق اسـتدلالی علمای نجف و هم مسـیر مکتـب آیت اهلل العظمـی بروجردی (ره) و شـاگردان ایشـان مد نظـر قـرار می گیرد. از دیگـر خصوصیـات ایـن درس بیـان نـکات نـاب رجالی در آن اسـت. معظم لـه در زمینـه علـم رجـال (شـناخت راویـان حدیـث) ذوق ویـژه ای داشـته، جـزء صاحب نظـران ایـن عرصـه بـه شـمار می رونـد.