مسكّن توافق كرونایی اوپك پلاس

بروز جنگ قیمت‌های نفت بین روسیه و عربستان پس از شکست اوپک پلاس در اوایل مارس ۲۰۲۰، باعث سقوط بهای نفت طی هفته‌های اخیر شده که ظرف ۱۸ سال گذشته بی‌سابقه است. قیمت‌های جهانی نفت در سال ۲۰۲۰ تحت تأثیر افت تقاضا در پی شیوع ویروس کرونا و جنگ قیمت و افزایش تولید عربستان سعودی و روسیه، حدود دو سوم سقوط کرد.

روسیه بار‌ها ریاض را مقصر اوضاع نابسامان فعلی دانسته و خواهان تغییر رویکرد و برخورد سعودی‌ها با مسئله نفت و قیمت‌های آن شده، در حالی که سعودی‌ها، مسکو را مقصر اوضاع نابسامان کنونی می‌دانند. هر یک از این دو بازیگر بزرگ نفتی منطق خود را در تداوم جنگ قیمت‌های نفت دارد. از نگاه روسیه این جنگ نفتی با کاهش بی‌سابقه بهای نفت باعث کاهش تولید و در نهایت ورشکستگی شرکت‌های تولید‌کننده نفت شیل امریکا خواهد شد و با این روال، امریکا که درصدد بیرون راندن روسیه از بازار‌های نفتی و گازی بین‌المللی با ارائه نفت شیل و گاز مایع است، متحمل شکست سختی خواهد شد. از نگاه سعودی‌ها نیز افزایش تولید نفت به‌رغم کاهش قیمت آن موجب افزایش درآمد‌های عربستان شده و در نهایت مانع از ازدیاد کسری بودجه این کشور خواهد شد.

در مسیر تلاش‌ها برای پایان دادن به این وضعیت، کشور‌های عضو اوپک و اعضای اوپک‌پلاس به رهبری روسیه در جلسه‌ای اضطراری ویدئوکنفرانسی روز پنج شنبه ۲۱ فروردین درباره کاهش تولید و عرضه روزانه ۱۰ میلیون بشکه‌ای نفت توافق کردند و به این ترتیب به یک جنگ طولانی در میزان سهم هر یک در بازار‌های نفتی پایان دادند. این میزان کاهش در ماه مه و ژوئن ۲۰۲۰ اعمال می‌شود. پیشنهاد شده که سپس از ژوئیه تا پایان سال ۲۰۲۰ عرضه روزانه به میزان ۸ میلیون بشکه کاهش یابد که بر سر این رقم اختلاف نظری وجود ندارد و از ژانویه ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۱ نیز عرضه روزانه به میزان ۶ میلیون بشکه کاهش خواهد یافت. ایران، ونزوئلا و لیبی با توجه به تحریم‌ها و کاهش تولیدی که دارند از این مسئله مستثنی هستند.

طبق این توافق عربستان و روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان نفت، هرکدام تولیدات روزانه خود را باید به ۵/ ۸ میلیون بشکه کاهش می‌دهند. به این ترتیب سهم هر یک از این دوکشور بزرگ صادر‌کننده نفت از کاهش تولید حدود ۲۳درصد خواهد بود. با این حال با توجه به افزایش ۵/ ۳ میلیون بشکه‌ای تولید نفت توسط عربستان و شرکای آن در چند هفته اخیرعملاً بازار شاهد کاهش ۵/ ۶ میلیون بشکه‌ای عرضه نفت خواهد بود. این رقم غیر از میزان کاهش عرضه‌ای است که قرار است از سوی کشور‌هایی مثل کانادا، نروژ، برزیل و حتی امریکا صورت گیرد. این کشور‌ها برای کاهش تولیدات نفت خود اعلام آمادگی کرده‌اند، ولی بعید است امریکا حاضر به کاهش تولید نفت خود شود. امریکا بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان است که البته این امر به مدد تولید نفت شیل حاصل شده است.

تقاضای جهانی نفت به خاطر شیوع ویروس کرونا و قرنطینه شدن میلیارد‌ها نفر در جهان حدود ۳۵میلیون بشکه در روز کاهش یافته که با توجه به این کاهش، هرگونه توافق کشور‌های تولیدکننده برای کاهش تولید به میزانی کمتر از این رقم، چندان به ثبات بازار کمک نخواهد کرد. هرچند توافق اوپک‌پلاس می‌تواند مانع از کاهش هر چه بیشتر قیمت نفت و آغاز روند صعودی آن شود. به گفته زنگنه وزیر نفت ایران، طبق برآورد‌هایی که دبیرخانه اوپک ارائه داده، اگر در ماه مه ۱۵ میلیون بشکه کاهش عرضه نداشته باشیم، شاهد اضافه عرضه نسبت به تقاضا خواهیم بود و بازار دچار شوک جدی از نظر قیمتی خواهد شد.

به گفته تحلیلگران بازار نفت، سقوط شدید قیمت نفت، ثبات اقتصادی کشور‌های نفتی و ادامه فعالیت شرکت‌های تولید‌کننده نفت شیل در امریکا را تهدید می‌کند. این موجب نگرانی شدید واشنگتن شده است. دونالد ترامپ از یک سو هوادار کاهش بهای نفت با توجه به مطلوبیت آن برای مصرف‌کنندگان امریکایی و در نتیجه رأی مثبت به وی در انتخابات ریاست جمهوری نوامبر ۲۰۲۰ است، اما از سوی دیگر می‌داند که تداوم روند نزولی برای شرکت‌های شیل امریکا بسیار گران تمام خواهد شد و می‌تواند منجر به ورشکستگی آن‌ها شود. ترامپ با آگاهی از اینکه امریکا می‌تواند متضرر اصلی جنگ نفتی کنونی باشد در پی میانجیگری میان مسکو و ریاض برآمده، به ویژه اینکه از میان رفتن ظرفیت تولید نفت شیل در امریکا موجب وابستگی دوباره واشنگتن به نفت غرب آسیا خواهد شد در حالی که ترامپ گفته بود دیگر به نفت غرب آسیا احتیاجی ندارد. درحالی که ادامه روند کنونی که موجب ورشکستگی شرکت‌های تولید‌کننده نفت شیل خواهد شد، جز بازگشت به گذشته‌ای نه‌چندان دور، چشم‌اندازی دیگر در برابر امریکا متصور نیست.

با توجه به این مسئله، فشار‌های امریکا بر ریاض و مسکو برای رسیدن به توافق و پایان دادن به جنگ قیمت‌های نفت و نیز نگرانی و فشار‌های دیگر اعضای اوپک‌پلاس در رسیدن به توافق روز پنج شنبه نقش مهمی داشته است. به‌رغم توافق اخیر اوپک‌پلاس، به نظر می‌رسد تا زمانی که همه‌گیری ویروس کرونا میلیارد‌ها نفر را خانه‌نشین کرده کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت جهان نیز نمی‌تواند به تقویت قیمت نفت کمک مؤثری بکند.