این مسائل سبب شد با دکتر فرزین سلیمان‌ زاده، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز و دبیرعلمی بیست‌وچهارمین کنگره سالانه انجمن اورولوژی ایران گفت‌وگو کنیم.

عمده‌ترین سرطان‌ های حوزه اورولوژی کدام هستند و میزان شیوع‌شان چقدر است و در چه افرادی بیشتر دیده می‌شود؟

مهم‌ترین سرطان‌های حیطه اورولوژی به‌ترتیب شیوع شامل سرطان‌های مثانه و پروستات و بعد از آنها سرطان کلیه و نهایتا سرطان بیضه است؛ البته انواع دیگری از سرطان‌های این اعضا یا سرطان‌های تهاجم کرده از اعضای مجاور نیز وجود دارد که شیوع بسیار کمتری دارند. بدیهی است سرطان‌های پروستات و بیضه منحصرا در مردان دیده می‌شود ولی سرطان مثانه و کلیه نیز در مردان به‌طور کلی شیوع بیشتری دارد. درباره سرطان مثانه و کلیه مهم‌ترین عامل خطرساز، مصرف دخانیات است اما علل دیگری نیز در کار هستند که تاثیر یا فراوانی آنها کمتر است.

گفته می‌شود بروز سرطان‌های این حوزه معمولا با نشانه‌های خاصی همراه نیست، مگر این‌که به‌طور اتفاقی در سونوگرافی تشخیص داده شود. یعنی با توجه به تظاهراتی نمی‌توان در مراحل اولیه پی به این بیماری‌ها برد؟

تقریبا همه این سرطان‌ها به‌شرط کشف به‌موقع و زودهنگام قابل درمان هستند و درصد قابل‌توجهی از مبتلایان به این بیماری‌ها با درمان به‌موقع شانس خلاصی قطعی و عمر طبیعی دارند اما این کشف به‌موقع اغلب به‌معنای جست‌وجو و کشف بیماری در مرحله بی‌علامت یا کم‌علامت است. سرطان‌های پروستات، کلیه و نیز توده‌های مثانه، یک مرحله نسبتا طولانی بی‌علامت‌بودن دارند. توده‌های بیضه به‌دلیل دسترسی راحت‌تر برای لمس، می‌توانند به‌موقع کشف شوند اما بسیاری از بیماران یا به لمس یک توده بی‌درد و سفت در بیضه اهمیت نمی‌دهند یا از سر شرم و حیا، مراجعه به پزشک را ماه‌ها به‌تعویق می‌اندازند.

هر یک از این سرطان‌ها به یک روش امکان کشف زودهنگام دارند، هر چند این روش‌ها دقت صددرصدی ندارند. برای سرطان‌های کلیه و مثانه، دیده‌شدن خون در ادرار(به‌خصوص در مقادیر کم و میکروسکوپی در آزمایش ساده ادرار) یک یافته مهم است، البته خون در ادرار علل متعددی مثل سنگ و عفونت و حتی علل ناشناخته نیز دارد و وجود خون در ادرار حتما نشانه سرطان نیست اما در افراد پرخطر و ۴۵سال به بالا باید بیشتر بررسی شود.

این غربالگری تا چه اندازه به‌تشخیص و درمان مؤثر این سرطان‌ها کمک می‌کند؟

برای سرطان پروستات، آزمایش خونی پی‌اس‌ای(PSA) امکان این کشف زودهنگام را به ما می‌دهد اما اشکال آن این است که مخصوص سرطان نیست و در بیماری‌های غیرسرطانی پروستات هم ممکن است افزایش یابد؛ بنابراین بعد از این‌که معلوم شد پی‌اس‌ای در یک فرد به‌طور پایدار بالاست، بررسی‌های بیشتری لازم خواهد بود. برای سرطان بیضه به‌خصوص در مردانی که در معرض خطر این نوع سرطان هستند، لمس دقیق بیضه‌ها از سوی خود فرد هر چند وقت یک‌بار، بهترین روش است. غربالگری به این معنی است که همه یک جمعیت سنی خاص را بررسی یا مثلا سونوگرافی سالانه کنیم که در هیچ یک از این چهار سرطان توصیه نمی‌شود؛ مگر درخصوص افراد در معرض خطر بالا اما باید در شرح‌حال، معاینه و شواهد آزمایشگاهی یافته‌های غیرطبیعی جدی گرفته شود.

پیشگیری از این سرطان‌ها بدون در نظر گرفتن زمینه ژنتیک با چه تغییراتی در سبک‌زندگی ممکن است؟

عامل خطر بسیار مهم در سرطان‌های کلیه و مثانه چنان که گفتیم مصرف دخانیات است. رنگ‌های شیمیایی(ازجمله استفاده مکرر از رنگ‌های مو) و برخی مواد شیمیایی در کارخانه‌های خاص نیز خطر این ابتلا به این سرطان‌ها را بالا می‌برد. در سرطان‌های بیضه مهم‌ترین نشانه خطر، عدم نزول بیضه در دوران جنینی است که به‌موقع درمان نشده باشد. درنهایت برای سرطان پروستات، سابقه مشابه در نسل‌های قبلی فرد و در درجه بعدی مصرف سیگار، ابتلا به چاقی و عادت استفاده از غذاهای چرب و سرخ‌کرده مداوم جزو عوامل زمینه‌ساز هستند. توصیه‌های مرتبط با سبک‌زندگی در این مورد، بسیار شبیه توصیه‌هایی است که برای پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز شنیده‌ایم: پرهیز از سیگار، پیروی از رژیم‌غذایی مناسب، حفظ وزن مناسب بدن و ورزش منظم.

عوامل خطرناک در مورد سرطان پروستات

از دکتر سلیمان‌زاده پرسیدم در مورد سرطان پروستات باید به چه عوامل خطرناک توجه کرد؟ وی در پاسخ گفت: درباره سرطان پروستات تذکر یک نکته ضروری است. گرچه سرطان پروستات شیوع بالایی دارد اما آنچه اغلب مردان در سنین بالای ۵۵ سال با آن مواجه هستند، بیماری دیگری است که آن را بزرگی خوش‌خیم پروستات می‌نامیم.

دبیر علمی بیست‌وچهارمین کنگره سالانه انجمن اورولوژی ایران تأکید کرد: «بسیاری از مردم تفاوت بین این دو بیماری را فراموش می‌کنند و بیماری پروستات در سنین بالا را مساوی سرطان پروستات می‌دانند که طبعا در بیشتر موارد چنین نیست. به‌خصوص اگر بیماری به دلیل بزرگی خوش‌خیم پروستات نیاز به جراحی داشته باشد، گاهی تصور می شود که «این دیگر سرطان است!» یا به‌طور شایع‌تر این نگرانی را دارند که اگر بیماری خوش‌خیم را با جراحی درمان کنیم تبدیل به بدخیمی می‌شود. همه این باورها نادرست است.»

دکتر سلیمان‌زاده یادآور شد: «اگر هم بیماری پس از جراحی برای بیماری خوش‌خیم، مبتلا به سرطان شده باشد، این سرطان قطعا به دلیل جراحی ایجاد نمی‌شود. یک باور نادرست رایج دیگر هم این که اگر چاقوی جراحی به سرطان زدیم آن سرطان پخش و از کنترل خارج می‌شود. این حرف دقیق نیست و اگر بیمار مبتلا به سرطان پروستات، کلیه و بیضه به‌موقع کشف شود، اتفاقا بهترین درمان (و اغلب تنها درمان) مناسب آن جراحی است.»

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم