سبك مدیریتی حاج محسن

اِنَّ اللهَ اشتَرَی مِنَ المومِنینَ اَنفُسَهُم و اَموالَهُم بِاَنَّ لَهُمُ الجَنَّه

در ایام الله دهه فجر انقلاب اسلامی و به بهانه یاد و خاطره امام شهدا و به پاس حرمت کارگزاران و مجاهدین این انقلاب که "من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق" بر آن شدم که ذکری هر چند ابتر از یکی از خادمان مخلص و ایثارگری از خود گذشته که مقام استادی و معلمی را نیز بر من دارد بنمایم، باشد که در زمان حیات این مرید امام، که جزء السابقون الاولون انقلاب است و همچنین در آستانه انتشار چاپ کتاب ((برای تاریخ می گویم)) چند کلمه ای را قلمی می¬کنم.

محسن رفیق دوست "خادمی پا به رکاب" و "محسنی برای درماندگان و ایتام"، "رفیقی برای رزمندگان جبهه" و "دوستی برای نظام" بوده و می باشد.

مطلع این گفتار را با خاطره ای کوتاه از معمار و مُبدع انقلاب حضرت امام (ره) شروع می¬کنم. در آستانه انقلاب و در ژانویه قبل از پیروزی به عشق دیدار امام از منچستر انگلیس که دانشجو بودم به پاریس رفتم و همراه با دوستان دانشجوی ایرانی که قریب 2 هفته در مقر نوفل لوشاتو مستقر و فعالیت می کردیم و در اثنای حضورمان همراه با دانشجویان انجمن اسلامی شمال انگلیس ملاقاتی با حضرت امام (ره) داشتیم که بنده حقیر به نمایندگی از انجمن اسلامی سؤالی از ایشان نمودم ((تکلیف ما دانشجویان ایرانی برای انقلاب چیست)) معظم له جواب فرمودند که انشاءالله در آستانه پیروزی هستیم و پس از تشکیل نظام، شما به ایران بازگشته و پس از پیروزی حتی شده یک رأی بدهید تا نظام اسلامی شکل گیرد. ما نیز تحصیلات را رها و در تاریخ 6 اسفند 1357 به ایران آمدیم. این خاطره را با انگیزه این مهم یادآور شدم که جوانان نسل فعلی آگاه باشند که این انقلاب و ما همه مدیون انفاس قدسیه آن پیر فرزانه هستیم که راه هدایت صحیح را برای ما فراهم نمود.

با هدایت الهی در خردادماه 1358 برای خدمت به خوزستان اعزام و در آنجا با برادر علی شمخانی آشنا و با شروع جنگ تحمیلی فرصت خدمت در تدارکات جنگ را ایشان برای من فراهم نمود و بدنبال آن در ابتدای دفاع مقدس با حاج محسن رفیق دوست و برادر محسن رضایی همکار شدم و اینگونه بود که انقلاب، سپاه، جنگ امکان استفاده از افراد گمنام را فراهم نمود که موجب اصلی گردید بنام "شایسته سالاری" که انتصاب افراد نه از روی "رابطه" و ”نه خویشاوندی" و "نه ثروت" و "نه اشتراک منافع" بلکه به صورت خُلّص اصل "کفایت و توانمندی و شایسته سالاری" شکل گرفت و محیط دفاع مقدس فضای "توانمندسازیِ" افراد شد و اگر امروز نامی از شهیدانی مانند: کلاهدوز، بروجردی، باکری، همت، خرازی، اثری نژاد، شوکت پور، شوشتری، حسن تهرانی مقدم و هزاران شهید گمنام دیگر و شهیدان زنده¬ای مانند: محسن رضایی، علی شمخانی، رحیم صفوی، رشید، عزیز جعفری، احمد غلامپور، حسین علایی، محمدباقر قالیباف، علی لاریجانی، قاسم سلیمانی، مصطفی ایزدی، مرتضی قربانی، احمد وحیدی، نبی رودکی، حسین تاش، باقر ذوالقدر، فتحیان، زهدی، علی عساکره، اکبر غمخوار، مسعود شوشتری، عندلیب، جمال آبرومند، کاشانی، وفایی، سعید صادقی، امیرعلی امیری، حسین دهقان، مسعود حجاریان، موسی رفان، احمد وحید دستجردی و هزاران خادم دیگر که در خاطره ام نیامده و اگر از قلم حذف گردیده دلیل بی توجهی به آنان نیست و خوب است سنت شایسته ای بوجود آید که در حیات شهیدان زنده به پاس زحمات و مجاهدتهای آنان مجالس و محافلی را برگزار و خاطرات و تجارب آنان بازگو و منتشر گردد تا نسل جدید بعد از انقلاب ضمن فراگیری از تجربیات نامبردگان آنان را چراغ راهِ هدایتی برای خویش فراهم نمایند انشاالله.

یکی از ده ها شهید مجاهد زنده حاج محسن رفیق دوست است که به پاس خدمات نامبرده مطالبی را ارائه می¬نمایم و از دیگر هم رزمان سپاهی و ارتشی و جهادی انتظار دارم که در حیات شهدای زنده قلم فرسایی نمایند.

اولین برخورد من با حاج محسن در مقر تدارکات سپاه در اطاقی کوچک و بدون تشریفات و بوروکراسی و در محلی بنام خلیج (مجتمع شهید بهشتی فعلی) شکل گرفت.

آنچه مرا در وهله اول و در برخورد نخست مجذوب وی کرد تصمیم گیری سریع، راه اندازی فوری مراجعین و "نه نگفتن" به درخواست کنندگان، این در حالی بود که در ابتدای تشکیل سپاه و جنگ بودیم و از نظر امکانات و منابع بسیار در مضیقه و کمبود و از آنجائیکه قضاوت اکثر افراد معمولاً براساس برخورد اولیه شکل می گیرد (first image) من نیز تصویر ذهنی از ایشان پیدا کردم که در طول سی و اندی سال شاگردی¬اش خصوصیات فوق و سایر ویژگیهایی که در ادامه خواهم گفت هرگز تغییر نکرد.

خدمات و مجاهدتهای حاج محسن را به 4 دوره می توان تقسیم کرد.
1- دوران مبارزات قبل از پیروزی
2- سپاه
3- بنیاد مستضعفان
4- ورود به عرصه فعالیتهای اجتماعی
با توجه به اینکه به زودی کتاب "به تاریخ می گویم" مصاحبه و خاطرات آقای رفیق دوست به قلم سعید عالمیان در حال انتشار می باشد و همچنین عدم امکان تبیین مشروح آنان، به شاخص های اجمالی از آن دوران اشاره می کنم.
1- بنیانگذار لجستیک سپاه پاسداران در سال 58
2- بنیانگذار مهندسی سپاه
3- اولین وزیر سپاه و بنیانگذار تولیدات اقلام دفاعی
4- اولین انتقال تکنولوژی و خرید اقلام دفاعی در دوران وزارت وی انجام گردید (به قول شهید حسن تهرانی مقدم پدر موشکی ایران)
5- بنیانگذار بنیاد تعاون سپاه (نهاد تأمین کننده مسکن و امور رفاهی پرسنل)
6- بنیانگذار صندوق قرض الحسنه انصار المجاهدین (بانک انصار)
7- تأسیس و افتتاح صدها پروژه صنعتی، عمرانی، توریستی، رفاهی، فرهنگی در بنیاد مستضعفان
8- رسیدگی به امور درمانی و رفاهی جانبازان و محرومان
9- تأسیس بنیاد خیریه نور و صندوق قرض الحسنه نور
10- عضویت در بسیاری از هیئت امناء و خیریه های کشور
11- تأمین منابع مالی ارزی جهت تهیه اولین پایان نامه دکترای کارآفرینی در ایران و چندین فعالیت فرهنگی و آموزشی دیگر در دهه 70

ویژگیهای شخصیتی و سبک مدیریتی حاج محسن:

توسعه سپاه از ابعاد فیزیکی، منابع انسانی، اجتماعی و فن آورانه را مرهون 2 جریان مهم در زمان فرماندهی آقا محسن رضایی باید دانست.
جریان اول را به مدیریت و راهبری آقای رفیق دوست بعنوان اصلی ترین بازوی پشتیبانی سپاه می توان نام برد و جریان دوم راهبری، هدایت عملیات و سیستم سلسله مراتب فرماندهی رده های مختلف را شامل میشود که مدیریت و راهبری آن بعهده آقا رحیم، رشید، شمخانی، باقری و ... بود.
از ویژگیهای عمده شخصیتی و سبک مدیریت آقای رفیق دوست را می توان چنین عنوان نمود:
1- فردی چندوجهی با عزم بالا
2- سرعت در تصمیم گیری
3- توان و انعطاف کاری با طیف مختلف مدیران
4- انتقاد پذیری
5- کار بدون بوروکراسی
6- لذت در کارِ با وی
7- کادر سازی قوی
8- نه به کسی نمی گفت
9- سخت کوش و خستگی ناپذیر
10- اعتماد و توجه به زیردستان و اجازه خلاقیت و نوآوری و جبران اشتباهات
11- اجازه و امکان ورود به ناشناخته ها
12- اعتماد به نفس بالا و القاء باور به زیردستان که: "نشد" را می شود "شد" کرد (قابل ذکر است این ویژگیها عمدتاً ویژگیهای شخصیتی افراد کارآفرین سازمانی می باشد)

و در خاتمه می بایستی یادآوری نمود که دانشکده های فعلی مدیریت در تربیت مدیران کارآمد ناتوان بوده، اما در دانشکده مدیریتی، اجراییِ حاج محسن صدها مدیر در رده های مختلف در طی سی و سه ساله پس از انقلاب تربیت گردیده که متأسفانه نه از توان وی، و سایر مدیران، در ده ساله اخیر بطور شایسته استفاده کامل نمی گردد.

دانشیار دانشگاه تهران
دانشکده کارآفرینی