از مسكو تا آلماتی چه گذشت؟

به گزارش نما به نقل از روزنامه وطن امروز، نوشته زیر روایتی از مهم‌ترین تحولات دیپلماتیک و راهبردی در فاصله بهار تا زمستان 91 است.

1-وضعیت مذاکراتی فعلی میان ایران و 1+5 در اصل برآمده از مذاکرات مسکو است که در تاریخ 29 خرداد 1391 (18ژوئن 2012) آغاز شد. در آن مذاکرات، طرف ایرانی:

1-1- یک چارچوب جامع درباره نحوه تداوم مذاکرات که از جمله گام‌های متقابل پیشنهادی برای حل و فصل دیپلماتیک مساله بود به طرف مقابل ارائه کرد. این پیشنهاد به طور مکتوب ارائه شد و پس از مذاکرات نیز بلافاصله در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت.

در این چارچوب ایران 5 گام را پیش‌بینی کرده بود:

گام اول- اعلام به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ایران از جانب 1+5 و متقابلا اعلام عدم پیگیری قطعی هر نوع پروژه تسلیحات هسته‌ای از سوی ایران در چارچوب فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی

گام دوم- اعلام آمادگی ایران برای همکاری با آژانس برای حل و فصل موضوع ابعاد احتمالی نظامی در مقابل لغو همه تحریم‌های یکجانبه از جانب گروه 1+5

گام سوم- اعلام آمادگی ایران برای همکاری درباره تامین سوخت رآکتور تهران (توقف موقت غنی‌سازی 20 درصد) در ازای لغو همه قطعنامه‌های شورای امنیت

گام چهارم- همکاری هسته‌ای میان ایران و 1+5

گام پنجم- همکاری غیرهسته‌ای میان ایران و 1+5

1-2- طرف ایرانی استدلال کرد این چارچوب مکانیسمی برای حل و فصل مساله ارائه می‌کند به‌گونه‌ای که یک معامله برد- برد برای هر دو طرف شکل بگیرد. از دید ایران این چارچوب اولا ناظر به نگرانی‌های فوری 2طرف است و روشی قابل اجرا برای رفع آن ارائه می‌دهد، ثانیا راه را برای همکاری‌های گسترده در درازمدت در حوزه‌های مختلف میان 2 طرف می‌گشاید و به این‌ترتیب حل و فصل مسائل دشوار و اختلافی را آسان‌تر می‌کند و ثالثا گروه 1+5 با اجرای آن می‌تواند ادعا کند که حتی قطعنامه‌های شورای امنیت هم اجرا شده چرا که در این قطعنامه‌ها تعلیق غنی‌سازی از ایران درخواست شده و به درصد آن اشاره‌ای نشده بنابراین گروه 1+5 می‌تواند توقف غنی‌سازی 20 درصد را به عنوان اجرای درخواست قطعنامه‌ها در نظر بگیرد.

2- گروه 1+5 در مذاکرات مسکو هیچ پاسخ محتوایی به چارچوب ایران ارائه نکرد. در واقع این گروه آمادگی کافی برای ورود به بحث تفصیلی در این باره را نداشت. شاید حتی اینگونه بتوان گفت که این گروه انتظار نداشت پیشنهادی تفصیلی به این شکل از ایران دریافت کند. به همین دلیل هم بود که یکی از اعضای گروه 1+5 به صراحت اعلام کرد عمق و غنای مباحث مطرح شده از جانب ایران در مذاکرات به هیچ‌وجه با آنچه گروه 1+5 گفت قابل مقایسه نبود.

3-پیشنهاد ایران در مسکو در واقع در پاسخ به پیشنهادی ارائه شد که گروه 1+5 در بغداد به ایران ارائه کرده بود. پیشنهاد این گروه در بغداد این بود که ایران با انجام 2 فاز اعتماد‌سازی و یک فاز پایبندی، عملا برنامه هسته‌ای خود را به وضعیتی درآورد که در قطعنامه‌های شورای امنیت و شورای حکام ‌ترسیم شده است. ایران پیشنهاد بغداد را بلافاصله رد و اعلام کرد تداوم مذاکرات بر مبنای این پیشنهاد عملی نیست و اگر گروه 1+5 روی آن اصرار کند مذاکرات متوقف خواهد شد.

ضرورت دارد به این موضوع توجه شود که اولا گروه 1+5 در بغداد پذیرفته بود که مذاکرات آتی باید کاملا بر مبنای NPT باشد اما این موضوع را در پیشنهاد خود در بغداد نقض کرد، ثانیا ایران قطعنامه‌های شورای امنیت درباره برنامه هسته‌ای خود را غیرقانونی می‌داند و مکررا اعلام کرده هرگز این قطعنامه‌ها را اجرا نخواهد کرد (اساسا مذاکرات با 1+5 به این دلیل صورت می‌گیرد که ایران قصد اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت را نداشت که اگر داشت دیگر نیازی به مذاکره با 1+5 نبود) و ثالثا از دید ایران هیچ نوع رویه مذاکراتی که درخواست غنی‌سازی 5 درصد از جانب ایران را داشته باشد اساسا نمی‌تواند شکل بگیرد.

4- گروه 1+5 در مذاکرات مسکو راهبرد خود را بر این اصل استوار کرده بود که افزایش شدید فشار بر ایران از طریق تحریم‌ها نهایتا منجر به تغییر محاسبات و سپس تغییر پیشنهاد ایران در موضوع هسته‌ای خواهد شد و این گروه می‌تواند صرفا از طریق تقویت مسیر فشار بی‌آنکه پیشنهاد مذاکراتی قابل‌توجهی به ایران بدهد، مذاکرات را به نفع خود مدیریت کند. متقابلا ایران در مذاکرات استانبول2، بغداد و مسکو نشان داد اولا محاسبات هسته‌ای آن در اثر مواجهه با هیچ نوعی از فشار تغییر نخواهد کرد، ثانیا ایران توانست این موضوع را به طرف غربی نشان بدهد که توان آنها برای تولید فشار بر ایران بسیار کمتر از چیزی است که ادعا می‌کنند و تاثیر این فشار‌ها بر محیط داخلی ایران هم کمتر از چیزی است که برآورد کرده‌اند و ثالثا ایران در عین حال کاملا منعطف و منطقی است و این آمادگی را دارد که بخشی از برنامه هسته‌ای خود را به عنوان موضوع مذاکره روی میز قرار بدهد.

5- توافق نهایی مذاکرات مسکو به این شکل بود:

در گام اول، مذاکراتی میان کارشناسان گروه 1+5 و تیم کارشناسی ایران در استانبول برگزار شود. این مذاکرات در تاریخ سه‌شنبه 13 تیر 1391 (3 ژوئیه 2012) برگزار شد.

در گام دوم، معاونان جلیلی و کاترین اشتون یکدیگر را ملاقات کنند.

در گام سوم، جلیلی و کاترین اشتون تلفنی مذاکره کنند. این مذاکرات روز پنجشنبه 12 مرداد 1391 (2 آگوست 2012) انجام شد.

و در گام آخر، جلیلی و کاترین اشتون ملاقات حضوری داشته باشند که این ملاقات در تاریخ 28 شهریور 1391 (18 سپتامبر 2012) در استانبول انجام شد.

6- مذاکرات کارشناسی ایران و 1+5 که در تاریخ 13 تیر 1391در استانبول برگزار شد، مذاکراتی بسیار مهم است که در طول تاریخ برنامه هسته‌ای ایران نمونه‌ای مشابه آن وجود نداشته است. در این مذاکرات، تیم کارشناسی ایران با تیم کارشناسی گروه 1+5 به بحث‌های جزئی فنی، حقوقی و سیاسی پرداختند. اهم نکات درباره این جلسه چنین است:


6-1- در مذاکرات کارشناسی استانبول گروه 1+5 همه سوال‌ها و ابهام‌های فنی و حقوقی خود درباره برنامه هسته‌ای ایران را مطرح و پاسخ همه آنها را دریافت کرد. در این جلسه که تا نیمه شب ادامه داشته است، حتی متخصصان سلاح هسته‌ای آمریکا هم حضور داشته‌اند و پرسش‌های خود را از تیم کارشناسی ایران پرسیده‌اند. در انتهای این جلسه یکی از اعضای 1+5 به صراحت تاکید کرده است این گروه دیگر هیچ سوالی ندارد. عضو دیگر جلسه گفته است که اگر بحث‌ها به همین شکل پیش برود، پرونده هسته‌ای ایران می‌تواند در یک هفته بسته شود. 75 درصد سوال و جواب‌ها در این جلسه میان نمایندگان ایران و آمریکا بوده است.

6-2- در این جلسه گروه 1+5 صرفا روی فاز اول پیشنهاد خود تاکید داشته و آمادگی ارائه هیچ بحثی درباره فازهای دیگر را نداشته است. در مقابل، ایران تاکید کرده است که پیشنهاد 1+5 تنها در صورتی قابل بررسی است که فازهای 2 و 3 آن کنار گذاشته شود.

6-3- ایران در این جلسه استدلال کرده است که حتی اگر نظر گروه 1+5 در این باره که NPT یکی از مبانی مذاکرات است پذیرفته شود، باز هم جایی برای درخواست توقف غنی‌سازی 5 درصد از ایران نمی‌ماند چرا که اساسا موضوع توقف جایگاهی در NPT ندارد.

6-4- گروه 1+5 خصوصا آمریکا در این نشست پذیرفت که همه فعالیت‌های هسته‌ای و غنی‌سازی ایران از جمله فردو زیر نظر آژانس است و فعالیت‌هایی که زیر نظر آژانس باشد، نمی‌تواند نگران‌کننده باشد لذا درخواست تعطیلی آنها بی‌معناست.

6-5- در این نشست تاکید شد ایران درباره توقف غنی‌سازی 20 درصد بحث نمی‌کند ولی درخواست تعلیق غنی‌سازی 20 درصد به طور موقت با زمان مشخص و به‌گونه‌ای که مخل حقوق ایران طبق ان‌پی‌تی نباشد در ازای لغو همه تحریم‌های یکجانبه قابل بررسی است.

6-6- در این مذاکرات گفته شده است ایران از حقوق خود صرفنظر نمی‌کند اما قصد اعمال همه آنها در شرایط فعلی را هم ندارد و حقوق خود را طبق نیازها و برنامه‌هایش اعلام می‌کند. به عنوان نمونه درباره غنی‌سازی 20 درصد، گروه 1+5 نه حاضر به فروش سوخت به ایران شد، نه تبادل را قبول کرد، نه تولید سوخت 20 درصد از سوی ایران را قبول دارد و نه رادیو دارو به ایران می‌فروشد. دراین صورت آیا ایران چاره‌ای جز این دارد که خود راسا اقدام به تولید رادیو دارو برای حدود یک‌میلیون بیمار سرطانی خود بکند یا نه؟

6-7- نتیجه مذاکرات استانبول این بود که اولا گروه 1+5 کاملا دریافت که درک و برداشت کاملا نادرستی از ماهیت برنامه هسته‌ای ایران و هدف تصمیمات ایران در حوزه فنی دارد، ثانیا به سوال‌های آمریکا درباره برنامه هسته‌ای ایران مستقیما پاسخ داده شد و ثالثا آمریکا دریافت که باید پیشنهاد بغداد را بازنویسی کند.

7- گام دوم توافق شده در مسکو پس از مذاکرات کارشناسی، مذاکرات علی باقری و هلگا اشمیت معاونان جلیلی و کاترین اشتون بود. در این ملاقات باقری این مساله را مطرح کرد که گام سوم از پیشنهاد مسکو یعنی موضوع توقف موقت غنی‌سازی 20 درصد در ازای لغو همه تحریم‌ها خود می‌تواند به بخش‌های کوچک‌تر و گام‌های جزئی‌تری تقسیم شود تا اجرای آن برای 2 طرف ساده‌تر باشد. در این راستا ایران 9 گام را پیشنهاد کرد که همه ذیل گام سوم از پیشنهاد مسکو قرار می‌گرفت.

8- گام سوم مذاکرات تلفنی جلیلی و خانم اشتون بود. در این مذاکرات دکتر جلیلی تاکید کرد که ایران در انتظار دریافت پاسخ رسمی و مبسوط به پیشنهادی است که در مسکو ارائه کرده است.


9-گام چهارم ملاقات حضوری جلیلی و کاترین اشتون بود که در استانبول انجام شد. در این ملاقات جلیلی توضیح داد دیدگاه‌های ایران نسبت به آنچه در مذاکرات مسکو و در مذاکرات معاونان مطرح شده هیچ تغییری نکرده است.

10- از زمان آخرین دیدار جلیلی و کاترین اشتون در استانبول بحث‌های متنوعی در رسانه‌ها غربی درباره تدوین یک پیشنهاد جدید از سوی 1+5 خطاب به ایران مطرح شده است. در این باره ضروری است توجه شود که اولا هیچ مذاکره مستقیمی بین ایران و آمریکا صورت نگرفته و همه مطالب منتشر شده از سوی منابع غربی در این باره خبرسازی بوده است. ثانیا ایران از تدوین هر نوع پیشنهاد جدید از سوی 15 که واقع‌بینانه‌تر و متوازن‌تر باشد استقبال می‌کند ولی تاکنون هیچ پیشنهاد رسمی دریافت نکرده و اخبار رسانه‌ای در این باره را قابل اعتماد نمی‌داند، ثالثا چارچوب پیشنهادی ایران در مسکو و گام‌های اضافی پیشنهادی در مذاکرات معاونان آخرین مواضع رسمی ایران است و این مواضع هیچ تغییری نکرده است.