به گزارش نما به نقل از تسنیم، پژوهشگاه رویان هشتم خرداد ماه سال 1370 به عنوان مرکز جراحی محدود با هدف ارائه خدمات درمانی به زوجهای نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران تاسیس شد.
پژوهشگاه رویان در سال‌های 1377 و 1387 به ترتیب مجوز مراکز تحقیقات علوم سلولی و مرکز تحقیقات پزشکی تولید مثل را از شورای گسترش دانشگاههای علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دریافت کرد و آبان ماه 1388 شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ارتقای آن از پژوهشکده به پژوهشگاه رویان موافقت کرد.
این پژوهشگاه فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی و نیز درمانی خود را در قالب سه پژوهشکده و دو مرکز خدمات تخصصی (مرکز درمان ناباروری و مرکز سلول درمانی) با راهبرد از علم تا کاربرد انجام می‌دهد.
پروژه شبیه‌سازی در پژوهشگاه رویان نیز از سال 1383 آغاز شد. در سال 1385 نخستین گوسفند شبیه‌سازی شده ایران و خاورمیانه با وزن تقریبی 3 کیلوگرم متولد ولی بعد از 5 دقیقه تلف شد، ولی سرانجام در روز سه‌شنبه 9 مهرماه 1385 در ساعت 30 دقیقه بامداد تلاش جهادگران پژوهشگاه رویان در اصفهان به ثمر نشست و گوسفند شبیه‌سازی شده دیگری متولد شد که "رویانا" نام گرفت. "رویانا" تا پایان سال 88 به حیات خود ادامه داد. حال در این زمینه و درباره مباحث مختلف فعالیتی پژوهشگاه رویان با دکتر حمید گورابی رئیس این پژهشگاه به گفت‌وگو پرداختیم.
تسنیم: انتظار شما از وزارت بهداشت و دیگر وزارتخانه های مرتبط با امر سلامت در کشور چیست؟
گورابی: قطعاً بهبود وضعیت بهداشت عمومی و بهبود کیفیت خدمات بیمه‌ها از مهمترین خواسته‌های مردم و جامعه پزشکان است به خصوص نقش کلیدی وزارت رفاه برای مهیا کردن شرایط مناسب بیمه درمانی بسیار پر رنگ است. وزارت رفاه می‌تواند بسیاری از مشکلات کشور را در حوزه درمان و سلامت مرتفع کند.
متاسفانه درمان ناباروری پوشش بیمه ای قرار ندارد و ما با بیمارانی روبرو هستیم که قادر به پرداخت هزینه‌های درمانی نیستند و حتی برای حل مشکلاتشان حاضرند زیر بار وام هم بروند ولی به جز تعداد محدودی بانک و موسسه مالی که آنها هم وام را با شرایط بسیار سختی پرداخت می‌کنند هیچ منبع مالی دیگری برای آنها مهیا نیست.
من به خاطر دارم در سال 86 که آقای دکتر احمدی نژاد برای بازدید از رویان به اینجا آمدند، ما هیچ تقاضایی از وی نکردیم و تنها یک استشهادنامه ای را که از سوی بیماران این مرکز برای تحت پوشش قرار گرفتن هزینه‌های درمان ناباروری توسط خدمات بیمه ای تنظیم شده بود را به وی منتقل کردیم و وی نیز دستور دادند که این کار انجام شود و پوشش بیمه ای برای درمان ناباروری در نظر گرفته شود.
ما بسیار امیدوار بودیم که در سال 87 این دستور وی عملیاتی شود ولی هیچ اتفاقی رخ نداد. حتی در سال‌های بعد از آن و تا به امروز نیز این خواسته محقق نشده است. البته ناگفته نماند که در چند سال اخیر استاندارد سازی و تعریف قانونی از خدمات ناباروری در وزارت بهداشت کلید خورده است اما ما معتقدیم گرچه این استاندارد سازی و تعریف خدمات کار مهم و ارزشمندی است ولی نباید پرداخت هزینه درمانی به بیماران به بهانه تعریف قانونی به تعویق بیافتد و پیش بردن همزمان این دو ممکن است. ما تاکید داریم که پوشش بیمه ای باید برای درمان ناباروری صورت پذیرد زیرا درمان ناباروری به هیچ وجه قابل مقایسه با جراحی‌های زیبایی و از این قبیل خدمات پزشکی نیست.
از سوی دیگر نیز خدمات ضعیف بیمه ای از مشکلات امروز بیماران جامعه است که بیماران را در تنگنای شدید مالی قرار داده و بخش اعظم هزینه درمان را بر دوش آنها قرار داده است و این شرایط به هیچ وجه در خور بیمه گذار و بیمارانی که سالها حق بیمه شان را به امید حمایت بیمه‌های درمانی در زمان نیاز پرداخت کرده اند نیست و این فاجعه ای است که باید برای حل آن چاره ای اندیشید.
لذا تنها درخواست ما بهبود شرایط بیمه ای و مالی بیماران است چرا که آسایش بیماران در ارتباطی مستقیم با درمان آن قرار دارد و این مساله ایست که نتیجه تحقیقات علمی هم بر آن صحه می گذارند. لذا همانطور که امام راحل (ره) و مقام معظم رهبری بر آن تاکید داشته اند باید شرایطی مهیا شود که درمان بیماری تنها دغدغه بیماران کشور باشد نه آنکه تامین هزینه‌های درمان و مشکلات مالی دغدغه بیمار و خانواده آن باشد!
البته همکاری وزارت بهداشت در بخش آموزشی نیز از دیگر انتظارات ما از این وزارتخانه است که نه تنها بار مالی خاصی را بر دوش این وزارتخانه تحمیل نمی‌کند بلکه می تواند به انجام وظایف تحت اختیار این وزارتخانه نیز کمک نماید. مثلاً محققین ما مدت‌هاست که تلاش می کنند بتوانند به راحتی دانشجوی فوق لیسانس و دکتری را تربیت کنند ولی در حال حاضر این امر به سختی قابل اجراست و مسئولان عنوان می‌کنند پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌ها نمی توانند به تنهایی اقدام به جذب دانشجو کنند.
حتی در حال حاضر ما از این امکان برخور داریم که مدرک فوق تخصص فلوشیپ نازایی را ارائه دهیم ولی علی رغم بازدید مسئولان وزارت بهداشت از این مرکز و با وجود همکاری بسیاری از اساتید دانشگاه با این مجموعه که این پژوهشکده را به بهترین مرکز برای تربیت فلوشیپ‌ها در ناباروری تبدیل کرده، این مجوز را برای ما صادر نمی‌کنند و آن را از ما دریغ می کنند. یا به طور مثال ما برای تاسیس بیمارستان سلول درمانی اصفهان که در 17 هزار متر مربع در حال احداث است را ارائه داده ایم ولی مسئولان وزارت بهداشت عنوان می‌کنند به دلیل پرشدن ظرفیت تخت‌های بیمارستانی در این شهر ما نمی‌توانیم مجوز این بیمارستان را در اصفهان به شما بدهیم!
این موارد از جمله موانعی است که بدون داشتن هیچ هزینه‌ای برای وزارت بهداشت قابل حل است ولی متاسفانه این همکاری‌ها صورت نمی‌گیرد و این مشکلات برای ما همچنان باقی است.لذا ما از وزیر محترم بهداشت توقع داریم تا با تقویت بخش‌های مختلف این وزارتخانه و مهیا کردن بستر مناسب همکاری، راه را برای انجام پروژه‌های ملی و به ثمر رسیدن آنها هموار نماید.
تسنیم: آیا از آقای هاشمی (وزیر بهداشت) برای بازدید از این مرکز دعوت کرده اید؟ یا تا به حال وی بازدیدی از این مرکز داشته اند؟
گورابی: دوستان پیشنهاد داده بودند که ما دعوتنامه ای را برای بازدید وی از این مرکز تنظیم کنیم و برایشان ارسال کنیم ولی من معتقدم آقای هاشمی این روزها مشغله کاری زیادی دارند و سرشان به شدت شلوغ است. لذا تصمیم گرفتیم تا در فرصتی مناسب از وی دعوت به عمل آوریم.
تسنیم: آیا پژوهشکده رویان از کمک‌های خیرین سلامت نیز استفاده می کند.
گورابی: ما هیچگاه از کمک خیرین بی بهره نبوده ایم و حتی شروع به کار مرکز رویان نیز با کمک این خیرین ممکن شد چراکه ما در آغاز هیچ پشتوانه مالی خاصی در اختیار نداشتیم و بدون کمک خیرین سلامت تاسیس این پژوهشکده غیرممکن بود. امروز هم ما از کمک این خیرین استفاده می کنیم. به عنوان مثال 2 سال پیش جمعی از خیرین به دلیل در ارتباط بودن با برخی بیماران مبتلا به مشکلات کلیه و قلب به ما مراجعه کردند و پیشنهاد کار پژوهشی در زمینه قلب و کلیه را به ما ارائه کردند و متقبل هزینه‌های پژوهشی در این زمینه‌ها شدند.
ما در حال حاضر بیش از 10 پروژه بسیار خوب در بخش «کلیه» داریم که به نتایج بسیار خوبی هم منجر شده است. در حال حاضر نیز ما موسسه ای با نام خیرین پژوهش تاسیس کرده ایم که کمک‌های مالی خیرین را در بخش‌های مختلف را جمع آوری می‌کند. همچنین بسیاری از این خیرین متقبل بخشی از فعالیت‌های عمرانی ما در گسترش این مرکز شده اند.
همچنین تعدادی از خیرین کمک‌های مالی‌شان را به بیماران تخصیص داده اند و هزینه درمان بیماران نیازمند را متقبل شده اند. حتی من به شخصه بارها شاهد بودم که پس از پخش گزارشی از عملکرد این مرکز بسیاری از هموطنانمان داوطلب کمک مالی به ما شده اند. ما تماس هایی داشتیم که حتی بازنشستگانی هم که از وضع مالی چندان خوبی برخوردار نبودند داوطلب کمک ماهانه چندهزار تومانی به این مرکز شده اند و این نشان از فرهنگ و انساندوستی بالای مردم ایران است. لذا ما از کمک‌های خیرین استقبال می‌کنیم و آن را باعث برکت می‌دانیم و حتی حاضریم این کمک‌ها را در بخش‌های پیشنهادی آنها نیز هزینه کنیم.
تسنیم: پزوهشگاه رویان علاوه بر بخش درمان در بخش پژوهش نیز فعال است. آیا تحقیقاتی راجع به مسائل روحی و عاطفی کودکان متولد شده از این روش‌ها انجام می‌گیرد؟
گورابی: مرکز پایش کودکان متولد شده از ابتدای آغاز به کار رویان در کنار این پژوهشکده کار خود را آغاز کرد ولی به علت هزینه‌های بالا، این مجموعه نتوانست رشد چندانی کند و رشد کودکان را تحت کنترل خود قرار دهد. پس از استقلال مجموعه رویان از جهاد دانشگاهی و دانشگاه علوم پزشکی ایران این مجموعه در همان جهاددانشگاهی باقی ماند و زمانی که دانشگاه علوم پزشکی ایران منحل شد این مرکز نیز تقریباً از هم پاشیده شد.
لذا تاسیس دوباره این مرکز با توجه به شرایط اقتصادی موجود کار سختی است. این درحالی است که در کشورهای دنیا پایش پزشکی افراد ساکن در مناطقی خاص و همچنین بیماران درمان شده با روش‌های جدید بسیار مورد توجه است. لذا این مساله برای ما هم بسیار مهم است که بتوانیم اطلاعات پزشکی امروز نوزادی را که 20 سال پیش از طریق درمان در این مرکز متولد شده جمع آوری کنیم تا بتوانیم با استفاده از آن پیشرفت پایداری را در این زمینه محقق کنیم. از این رو اطلاعات پایش افراد اطلاعات ارزشمندی است که دستیابی به آنها نیازمند کمک‌های دولتی است.
تسنیم: آقای دکتر شما پیش از؛ بحث استخراج پروتئین‌های نوترکیب از شیر را مطرح کرده بودید در حال حاضر این پروژه به کجا رسیده است؟
گورابی: ما پس از آنکه به فناوری شبیه سازی دست پیدا کردیم تصور می‌کردیم که بتوانیم با استفاده از آن به تولید سلول‌های بنیادی جنینی انسانی و مشابه با فرد اولیه دست یابیم و این موضوعی بود که در سال‌های آغاز به کار این پروژه در سال 79 بسیار مورد توجه مجامع پژوهشی دنیا بود. در این پروژه سعی بر آن بود تا با استفاده از فناوریی خاص، جنین انسانی تولید شود و به جای انتقال به رحم مادر سلول‌های بنیادی آن استخراج شود و از آنها برای درمان بیماریها استفاده شود. ولی به واسطه پیچیدگی این فناوری و بازده پایین آن و همچنین به دلیل ابداع روشی دیگر که سلول‌های بنیادی را از پوست بیمار حاصل می‌کرد نیازی به این روش (تولید سلول های بنیادی از سلول‌های جنینی ) احساس نمی‌شد.
بنابراین ما درصدد آن برآمدیم که چه استفاده‌ای می‌توان از این فناوری داشت و ما باید به دنبال چیزی فراتر از ساخت گوسفندهایی مشابه یکدیگر باشیم. از این رو تصمیم گرفتیم پژوهش در تولید پروتئین‌های نوترکیب از شیر را آغاز کنیم که بخشی از آن به شبیه سازی مرتبط بود و به تولد گوسفندهای شنگول و منگول و حبه انگور انجامید. لذا ما چون تمایلی به استفاده از روش‌های هورمونی نداشتیم منتظر ماندیم تا این گوسفندها بالغ شوند و زایمان کنند تا از وجود ژن‌ها در شیر این گوسفندان نیز مطلع شویم و خوشبختانه این اتفاق افتاد.
اما در حال حاضر فناوری امروز دنیا بحث استخراج 100 درصد این پروتئین‌ها از شیر است. ما در تحقیقات اولیه توانستیم به استخراج و خلوص 70 درصد از این پروتئین‌ها دست پیدا کنیم و امیدواریم که تا سال آینده موفق به رسیدن به این خلوص کامل و استحصال فاکتور 9 شویم.
ناگفته‌های تولد شنگول،منگول و حبه انگور
رئیس پژوهشگاه رویان با اشاره به اینكه متاسفانه دستور احمدی نژاد برای پوشش بیمه ای درمان ناباروری هنوز به اجرا درنیامده است، چگونگی تولد گوسفندهای شنگول، منگول و حبه انگور را تشریح كرد.
۱۳۹۲/۶/۲۲
