هنوز در جهاد اقتصادی انضباط و شناخت كافی از دشمن را نداشتیم/ضرورت تاسیس قرار گاه جنگ اقتصادی

اشاره: نگاهی به فرمایشات مقام معظم رهبری طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد دغدغه اقتصاد و مسائل مربوط به آن موضوعی است که شاید از چشم دولت‌ها مغفول مانده و اگر به آن توجه نشود در واقع همان "پاشنه آشیلی" خواهد شد که با تغییر استراتژی دشمن مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
در حالی که دهه فجر همواره یادمان می‌آورد که کجا بوده‌ایم و به کجا رسیده‌ایم اما گوشزد می‌کند که مرور کنیم کجا قرار بوده باشیم و چه باید کنیم و مطمئنا برای به کجا رسیدن هیچ شاخصی بهتر از رهنمودهای رهبر فرزانه انقلاب نیست.
در این راستا بر آن شدیم تا مروری بر اندیشه‌های اقتصادی مقام معظم رهبری داشته باشیم و بر همراستایی فعالیت‌های انجام شده با این اهداف نگاهی بینداریم.
یحیی آل اسحاق رئیس کنونی اتاق بازگانی تهران که تجربه دو دوره وزارت بازگانی را نیز در کارنامه خود دارد را برای این کار انتخاب کردیم.
آل اسحاق با مروری بر آنچه که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران حادث شد، چنین گفت: ایران بعد از انقلاب با اولویت‌های مختلفی در شرایط و اقتضائات زمانی متفاوت روبرو بود. اوایل انقلاب مسئله مسئولان نظام، تثبیت نظام بود زیرا ایران بعد از 2500 سال و پس از چالش‌های فراوان به جمهوری اسلامی ایران نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد رسید.
در این دوره ساختار و شکل قوانین، مجموعه نیازها، الزامات و چگونگی تصمیم نظام در عرصه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی اقتدار نظام هدف اصلی بود.
بعد از تثبیت بلافاصله درگیر جنگ شدیم که مطمئنا اولویت دفاع از کشور و انقلاب، چگونگی مدیریت جنگ و نهایتا پیروزی در جنگ بود لذا مجموع توجه سرمایه‌گذاری‌ها و صرف انرژی‌ها برای اداره و ساماندهی جنگ بود.
در سال‌های بعد از جنگ با توجه به شرایطی که در کشور به لحاظ حوزه‌های خارجی، داخلی، مسائل و جریانات سیاسی به وجود آمد اولویت مسائل سیاسی شدند، به معنای احزاب، گروه‌ها با سلایق مختلف که با بعضی بدخواهی‌ها و درگیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خارج از کشور مواجه بودیم.
در این برهه از زمان عمدتا هدف‌گیری حوزه سیاسی بود، توجه عمومی مسئولان سمت مسائل سیاسی رفته و جریانات سیاسی اعم از چگونگی تنظیم روابط سیاسی بین‌الملل و چگونگی حاکمیت سیاسی مسئله اصلی نظام شد.


* در حالی که اکنون‌ انقلاب تثبیت شده، جنگ تمام و فضای سیاسی آرام شده و با توجه به اینکه دشمن هیچ‌گاه آرام نمی‌نشیند به نظر می‌رسد که اکنون باید نوع دیگر از فعالیت و موقعیت دشمن را شناسایی کرده به مقابله برخواست به نظر شما اکنون موقعیت دشمن و ویژگی‌های آن چیست؟
- در حال حاضر برخورد بدخواهان در حوزه نظامی و سیاسی، به سمت حوزه اقتصادی آمدند که ناشی از چند عامل و مهم‌ترین آن عدم موفقیت در حوزه‌های سیاسی و نظامی بود که دشمن را وارد حوزه اقتصادی کرد. در واقع با پدیده جنگی روبرو شدیم که طراحی آن عمدتا نرم‌افزاری بوده، شاخص‌های آن اقتصادی و با ادبیات اقتصاد بود.
امروز در جنگ اقتصادی به ادبیات، طراحی، ابزار، اهداف، سربازان و مدیران خاص نیازمندیم که با حوزه سیاسی و نظامی کاملا متفاوت است هر چند با حوزه سیاسی همخوانی‌هایی دارد اما ویژگی‌های آن از جنس اقتصادی است.

* الگو و وظیفه در این جنگ چیست؟
- تمام مقاطع بعد از انقلاب در شرایط نظامی، سیاسی و یا اقتصادی رهبر به عنوان هدایت کننده برای حفظ، تثبیت، پیشرفت، رشد و نشاط به نظام رهنمودهایی داشتند که در این مرحله از انقلاب به دلیل واقعیت‌های بیرونی و شرایط درونی و برای بعضی از اهداف بزرگی که برای نظام ترسیم شد مقام معظم رهبری در رهنمودهایشان توجه خاص به حوزه اقتصاد داشته و راه را مشخص کردند.
به هر حال ایران باید در حوزه‌های داخلی رشد و توسعه داشته باشد در ضمن اینکه یکی از عمده‌ترین شاخص‌های جمهوری اسلامی ایران به عنوان الگو برای جهان اسلام چگونگی ساماندهی، اداره، پیشرفت و نشاط اقتصادی است.
با توجه به موارد فوق باید در نظر داشت اگر نتوانیم یک الگو و نمونه از اقتصاد پویا، پیشرفته و بالنده داشته باشیم همه این را انگشت‌نما کرده و عنوان می‌کنند که اینان همان مدعیان رهبری جهان اسلام هستند. لذا در این مرحله مقام معظم رهبری وارد صحنه شده با بیانات، رهنمودها و دستورات متعدد این فضا را هدایت کردند.

* عمده‌ترین عناوینی که به عنوان ارکان جهت‌ساز و شکل‌ده در فضای اقتصادی در بیانات رهبری عنوان شده به چه عواملی اشاره می‌کند؟
- یکی از مباحث مطرح شده توسط رهبر که در قالب چشم‌انداز مطرح کردند اول بودن ایران در منطقه و ایجاد تعامل با کشورهای همسایه است. ضمن اینکه عوامل اقتصادی، انسانی، فن‌آوری و تکنولوژی باید براساس شاخص‌های چشم‌انداز باشد در واقع چشم‌انداز اولین چارچوب بود.
دومین مسئله اصل 44 بود. باتوجه به اینکه به دلایل مختلف ساختار اقتصادی ایران 30 سال با نظریات، سلایق و برداشت‌های متفاوت از قانون مواجه بود رهبر جهت‌گیری کرده و عنوان می‌کند اقتصاد در خصوص اصل 44 چگونه باید باشد که خلاصه بحث وظیفه حاکمیتی دولت و سپردن اقتصاد به دست مردم است. امور تا جایی که به منافع ملی و سیاستی کشور ضربه نزند باید به مردم سپرد. اقتصاد باید دست مردم باشد و دولت سیاست‌گذاری، هدایت، نظارت و پشتیبانی را انجام دهد.
بر همین مبنا اصل 44 به صورت جزء در حوزه صنعت، معدن، تجارت و تولید تعیین، اصول بیان و در مجلس قانونی شد.

* با توجه به اینکه تولید همواره مورد توجه رهبر انقلاب بوده این بحث مطرح است که جهت‌گیری اقتصادی کشور باید به چه صورتی باشد تولید محور، کشاورز محور، اقتصاد محور و یا تجارت محور؟
- مقام معظم رهبری فرمودند چارچوب باید صادرات محور باشد یعنی در تولید صادرات محور جهت‌گیری به این سمت هدایت شود که هر تولید با نگاه برون‌مرزی انجام گیرد؛ یعنی نوع محصول سرمایه‌گذاری، کیفیت و تکنولوژی باید براساس صادرات باشد تا محصول مناسب بازارهای بین‌المللی تولید شود.
ضمن اینکه یکی دیگر از محورهای اقتصادی رهبر جدا شدن درآمد دولت از نفت و افزایش صادرات غیر نفتی است. قبل و بعد از انقلاب 60 درصد بودجه وابسته به نفت بوده در حالی که سایر کشورها بدین‌گونه نیست و باید به تدریج درآمدها و هزینه‌های دولت از نفت جدا شود.

* مقام معظم رهبری امسال را سال جهاد اقتصادی نامیدند، به نظر شما اقتضای این نام‌گذاری چه بوده است؟
- یکی از مهم‌ترین اندیشه‌های اقتصادی مقام معظم رهبری جهاد اقتصادی است رهبر عنوان کردند دشمن قدرتمندی به ایران حمله کرده و در حوزه اقتصاد وارد جنگ شده است لذا باید حتما جهاد اقتصادی راه بیفتد و البته ابزار، شکل، ابعاد و مفاهیم آن در جلسات متعدد مطرح شده است.
در رابطه با جهاد دو نوع شاخص وجود دارد اول اینکه قبول کنیم که دشمن وجود دارد، چگونه با این دشمن مقابله کرده، پاتک‌ها و دفاع چگونه باید باشد در ضمن اینکه جهاد به معنای تلاش حداکثری برای رسیدن به اهداف چشم‌انداز است، با یک برخورد معمولی امکان رسیدن به رشد 8 درصدی و اول بودن در منطقه وجود ندارد. لذا باید برخورد جهادی باشد.

* با توجه به اندیشه‌های اقتصادی در فرمایشات ایشان اکنون مسئله این است از زمانی که رهبر انقلاب این مباحث را مطرح کردند این مباحث در دولت، مجلس و قوه قضائیه و در حوزه حاکمیت مردم، تعاونی‌ها‌ و اتاق‌ها به چه میزان عملیاتی و اجرایی شده است و آیا سرعت، الزامات، ساختارها، قوانین، مدیریت و تدابیر مناسب بوده است و آیا به اهداف دست یافته‌ایم؟
- اولین بحث این است که پیشرفت را باید با چه شاخصی اندازه‌گیری کرد تا میزان دستیابی به این اهداف مشخص شود باید توجه داشت که مسائل اقتصادی را باید با متر اقتصادی سنجید اما آنچه موجب نگرانی است این است که فضای سیاسی هنوز سایه‌اش در تمامی حوزه‌ها از جمله اقتصاد سایه افکنده است و در حوزه اقتصاد همزمان با انتخاب مدیر، سوال انتصاب مدیریت به کدام جریان و یا رأی خاص هنوز وجود دارد.
در حالی که مدیر بنگاه باید به فکر افزایش ثروت، بهره‌وری و کیفیت باشد هنگامی که با زاویه سیاسی تعیین می‌شود اقتصاد افت می‌کند و این امر مربوط به تمام دولت‌های بعد از انقلاب است که سیاست‌زدگی را در همه مسائل اقتصادی سیطره داده‌اند و این یک آفت است.
اگر در ارزیابی‌های دوباره از این شاخص استفاده کنیم، بیراهه است. جهاد اقتصادی، اقتصاد مقاومتی، دشمن در حوزه اقتصاد و دفاع اقتصادی یعنی اینکه یک پایه اقتصاد است یعنی شاخص اقتصاد است نه سیاست.

* اگر بخواهید با متر اقتصاد بسنجید عملکرد مجلس و همراستایی آن را با فرمایشات مقام معظم رهبری چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- در مجلس بستر برای اجرای دستورات رهبر آماده شده است به عنوان نمونه اصول حاکم بر اصل 44 قانون شد و موارد قانونی برنامه چشم انداز تصویب شد نمی‌توان گفت همه موارد قانونی درست صورت گرفته است اما بستر آماده شده است.
می‌توان گفت بیش از 50 تا 70 درصد مجلس خواسته‌های قانون‌گذاری را انجام داد اما در نظارت کوتاهی کرد. نظارت اصل 44 چقدر مناسب بود شاخه نظارتی در راستای مسائل اقتصادی مصوب مجلس ضعیف است.

* معولا عملکرد دولت به عنوان بخش اجرایی بیش از سایر قوا مورد ارزیابی و زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد شاید این امر ناشی از تاثیر بیشتر این قوه در پیشبرد اهداف انقلاب است هرچند این مهم بدون همکاری تمام قوا امکان‌پذیر نیست اما دولت در جایگاه خود چه میزان در تحقق فرمایشات و راهبردهای مقام معظم رهبری نقش داشته و به وظیفه‌اش عمل کرده است؟
- دولت به عنوان عامل اجرایی در راستای این اهداف حرکت کرده منصفانه نیست که بگوییم دولت نخواسته است. بلکه جهت‌گیری دولت در راستای پیاده کردن اهداف مقام معظم رهبری بوده اما آیا تدابیری که برای اجرای این خواسته‌ها در حوزه اصل 44 ، چشم‌انداز و یا نشاط اقتصادی مناسب بوده است؟ به نظر می‌رسد مناسب نیست.
هنگامی که از مفهوم دشمن در جهاد اقتصادی استفاده نمی‌شود یعنی کارها، فرآیندها و برخورد عادی کارساز نیست باید شرایط را به گونه‌ای تنظیم کرد که همه توان اقتصادی در مقابل دشمن بسیج شوند باید از حداکثر توان استفاده شود همه را باید به گونه‌ای انگیزه‌مند کرد که در مقابله با دشمن در حوزه اقتصاد تولید و نشاط اقتصادی را افزایش بدهند

* به نظر می‌رسد نامگذاری سال 89 به عنوان سال همت مضاعف، کار مضاعف آمادگی برای این جهاد بود.
- بله، رهبری تلاش با روحیه جهادی را می خواهند، جهاد یعنی حداکثر تلاش با تکیه بر خدا، اعتقادات دینی و آرمان‌ها در واقع همه باید به عنوان یک وظیفه دینی و با تمام وجود به صورت بسیج عمومی وارد بحث اقتصاد شوند که دولت در این حوزه به عنوان بسترساز و تنظیم کننده تدابیر لازم ضعیف عمل کرد.
دشمن حداکثر تلاش خود را برای ضربه به اقتصاد وارد می‌کند به عنوان نمونه به تحریم روی آورده و یا در بازارهای پولی و مالی تلاطم ایجاد می‌کند. سعی می‌کند فضای عمومی کشور را غیرمطمئن نشان داده، اعتماد عمومی را برای رشد سرمایه‌گذاری از بین ببرد و جنگ روانی راه می‌اندازد در واقع از تمام ابزارها استفاده می‌کند.

* این ابزارهای دشمن در اوایل انقلاب شدیدتر بود، در شرایط سخت جنگ تحریم بودیم اما به اندازه‌ الآن که 30 سال تجربه تحریم داریم اذیت نمی‌شدیم زیرا پذیرفته بودیم که در شرایط خاص هستیم و باید کالای ایرانی مصرف کنیم اما اکنون شاید به دلیل سیاسیت های سرمایه‌داری مصرف کالایی به‌جز کالای خارجی سخت است و این باعث می‌شود افزایش نرخ ارز بیش از آن چیزی که واقعیت داشت بازار را آشفته کند.
- مقایسه دوران نظامی با دوران اقتصادی اشتباه است،‌ برمی‌گردیم به اول بحث‌مان، دوران جنگ، اقتصاد جنگی می‌خواهد در آن دوره میزان تولید اهمیت ندارد، عمده هدف و اولویت تولید نارنجک و یا تهیه قطعه لاستیکی ماشین جنگی بود یعنی تولید برای جنگ اما اکنون اولویت اقتصاد، رشد تولید، افزایش صادرات و بهینه تولید کردن است

* بحث میزان تولید نیست بلکه مسئله این است که همه برای کمک و حل مشکلات تلاش می‌کردند ان دوره همه قبول داشتند که تحریم هستند و باید خودشان تولید کنند، با کیفیت هم باید تولید کنند چون می‌خواهند بجنگند اما اکنون هنوز نپذرفتیم که جنگ اقتصادی است و باید از کوچک‌ترین اجناس تا کالای تکنولوژی‌بر را با کیفیت تولید کنند.
- بله، اکنون باید بررسی کرد که اولویت‌های اقتصادی چیست سپس با عزم و توان و انگیزه بهترین چیز را تولید کرد اما از جنس اقتصادی نه نظامی، اکنون مسئله بیرون کردن دشمن فیزیکی از خاک ایران نیست. برخورد، برخورد اقتصادی باشد اکنون بحث بیرون بردن سرباز از آبادان نیست.

* البته اکنون باید کالای چینی را از بازار بیرون کرد باید با تولید و صادرات به بازارهای بین‌المللی حمله کرد
- مطمئنا اکنون سرباز دشمن کالای چینی،‌ قفل کردن اقتصاد، عدم سرمایه‌گذاری و جلوگیری از صادرات و آشفتگی بازار ارز و سکه است.
باید در جهاد اقتصادی دشمن شناس بوده و سربازان یا همان ابزار دشمن را بشناسیم و سیاست دشمن را در حمله اقتصادی تشخیص بدهیم و با روحیه جهادی این مسائل را حل کنیم.
اگر بخواهیم یک ارزیابی داشته باشیم باید گفت در جهاد اقتصادی تدابیر و انضباط لازم و شناخت کافی از دشمن را نداشتیم شاید علت موفقیت در جنگ این بود که در جنگ یک قرارگاه و ستاد داشتیم که قوانین نظامی وحدت فرماندهی داشته و همه تابع آن بودند.
لذا اکنون اگر جنگ است حتما یک ستاد و قرارگاه لازم داریم یک سازمان فراقوایی نیاز است که مجلس، دولت و قوه قضائیه از آن اطاعت کنند.

* منظورتان از قرارگاه چیست، آیا وزارت اقتصاد می‌تواند این نقش را ایفا کند؟
- همان‌طور که اکنون در بحث تحریم نفت اروپا این دیدگاه وجود دارد که به جای دفاع حمله کنیم این فقط تصمیم وزارت نفت نیست بلکه تمام ارگان‌ها و قوا تلاش می‌کنند. سیاست‌های قرارگاه اقتصادی باید توسط بانک مرکزی،‌ دولت و مجلس و قوه قضائیه اجرا شود.
یک بحث ضروری برای انجام فرمایشات مقام معظم رهبری داشتن قرارگاه اقتصادی مانند شورای عالی فرهنگی و شورای عالی امنیت است. یک قرارگاه در حوزه اقتصاد مانند قرارگاهی که در جنگ ستادی و حوزه فرهنگی داریم باید باشد تا بتواند در شرایط ویژه فرماندهی کند.

* برگردیم به حوزه دولت
- یکی دیگر از مباحث موجود در حوزه دولت مدیریت حاکم بر جهاد اقتصادی است اگر قبول کنیم جنگ است یعنی شرایط ویژه است و برای اداره شرایط ویژه انسان‌های ویژه و با تجربه نیاز است در ضمن اینکه باید از تمام پتانسیل‌های موجود استفاده کرد. یعنی این مسئول با تجربه بداند که باید از تمام تجربیات کشور بتواند استفاده کند زیرا جهاد است.
یکی از خصوصیات جهاد بسیج عمومی است دلیل موفقیت در جنگ، بسیج بود که اکنون در جنگ اقتصادی لازم است این فضا را بوجود بیاوریم البته منظور از بسیج عمومی تمام افراد جامعه نیست بلکه دولت باید فضا را به گونه‌ای ساماندهی کند تا همه فعالان اقتصادی از جمله صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه، تولید کنندگان و مدیران حضور حداکثری داشته باشند در ضمن اینکه فضای عمومی نیز باید هدایت شده و الگوی مصرف اصلاح شود.

* پس از اجرا معمولا بحث نظارت مطرح می‌شود که لازمه و تضمین کننده اجراست، میزان همراستایی و فعالیت قوه قضائیه با اندیشه‌های مقام معظم رهبری در چه سطحی است؟
- مطمئنا قوانین و مقرراتی که در قوه قضائیه است باید با قبل از ابلاغ اصل 44 فرق کند نمی‌توان انتظار داشت که قوانین یکسان باشند حتما یک برخورد دیگر لازم است.
مقام معظم رهبری مکرراً بحث فساد اقتصادی را عنوان کردند که مطمئنا در شرایط جدید و جنگ، معانی، فرآیند و نیروی انسانی آن متفاوت خواهد بود و عملکرد قوه قضائیه باید بلافاصله تغییر و بهبود یابد.
جهاد اقتصادی ویژگی‌های خاصی دارد که باید در قوه قضائیه مدنظر قرار گیرد و اگر مطالبات رهبری در خصوص فساد اقتصادی درست انجام می‌شد بسیاری از مشکلات کنونی به وجود نمی‌آمد.
در رابطه با اصل 44 قوه قضائیه باید امنیت این اصل را برای اجرایی شدن تامین کند یعنی سرمایه‌گذار بداند که جایگاهی برای گرفتن حقش وجود دارد. امنیت را باید احساس کند در واقع باید این اعتماد وجود داشته باشد که همواره جایگاهی برای گرفتن حق وجود دارد.
در خصوص اصل 44 و یا جریانات اخیر که حوزه جنگ و جهاد اقتصادی است مطمئنا دشمن در داخل کشور ایادی را در نظر گرفته است و همان‌طور که وزارت اطلاعات اعلام کرده، یک سری جریانات بازی را به هم می‌زنند و جنگ روانی راه انداخته‌اند که موجودیت کالا کم است و احتکار را به دنبال می‌آورند، مطمئنا دست طراحی شده در کار است که قوه قضائیه باید با سرعت و قاطعیت برخورد کند.

* به نظر شما در کنار وظیفه و نقش قوای سه‌گانه اهمیت و جایگاه مردم برای عملیاتی شدن اندیشه‌های مقام معظم رهبری چیست؟
- مردم نیز باید بدانند که منافع حیاتی کشور در تیررس دشمن قرار گرفته است. همان‌طور که هنگامی که عنوان می‌شد یک وجب از خاک ایران مورد تعدی قرار گرفته است همه ملت ایران بپا می‌خواستند اکنون همه بپذیرند که دشمن به مرزهای اقتصادی حمله کرده است و هر ایرانی و یا مسلمان بداند که چگونه باید به دشمن حمله کند، دفاع کند و یا به آن ضربه بزند. مردم باید اولویت دفاع از اقتصاد را در برنامه‌شان قرار دهند. باید احساس کنند که دشمن به خانه‌های ما رسیده آنگاه دیگر در صف سکه و ارز نمی‌روند و مردم را نگران شرایط آتی و آینده اقتصادی نمی‌کنند که این ضربه زدن به کل دولت، ملت و انقلاب است.
مردم باید بدانند که اولویت، دفاع از کشور، اقتصاد و منافع ملی باشد و آنگاه جهاد کارگر کارخانه تلاش بیشتر و تولید بهتر است جهاد سرمایه‌گذار شناسایی زمینه‌های مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در داخل کشور استَ، جهاد مهندس طراحی بهتر. در واقع هر کسی به فراخور نوع فعالیتش منافع ملی را در کنار سود برای ایجاد ارزش افزوده در نظر بگیرد هر چند که دشمن مانع شده و باعث اختلاف بین قوا و مردم شود اما مردم و قوای سه‌گانه اتحاد را حفظ کنند آنگاه دیگر منافع گروه‌ها، احزاب، کارگر و کارفرما دیگر با هم متفاوت نخواهد بود.
بصیرت یعنی اینکه دشمن، ابزار دشمن و نوع حمله آن را بشناسیم و درگیر بحث‌ تفاوت بین روستا و شهر، ترک و فارس و عرب نشویم. در شرایطی که در آستانه انتخابات قرار داریم و در حالی که خود انتخابات نشاط ایجاد می‌کند مواضع دشمن را پیش‌بینی کنیم در ضمن اینکه اتحاد را حفظ می‌کنیم.
24 ساعت در تاریخ 3 هزار یا 7 هزار ساله جهان وجود ندارد که نام ایران نباشد، این بدین معناست که ایران آبدیده شده دشمنان ما هر بلایی که می‌خواستند به خصوص پس از انقلاب بر سرمان درآوردند تا ضربه بزدند اما ایران مقتدر و پابرجاست.
باید توجه داشته باشیم که سیستم ولایت فقیه یک نعمت عظیم است که هیچ کشوری از آن برخوردار نیست؛ ولایت نقش خود را در انقلاب، جنگ، تحریم و اکنون در جنگ اقتصادی نشان داده است. رهبر یک قطب‌نما است برای تمام افراد و مسئولان در هر جایگاهی تا جهت و نوع حرکت خود را بیابند، باید شکر گزار این نعمت باشیم.

گفت‌وگو از: بتول احمدی/خبرگزاري فارس