گوشه‌هایی از سیره رسول الله (ص) در رعایت ادب

به گزارش نما ،قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم می‌فرماید:

«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً» (1) «همانا براى شما در (سيره‏) رسول خدا الگو و سرمشقى نيكوست، (البتّه) براى كسانى كه به خدا و روز قيامت اميد دارند و خدا را بسيار ياد مى‏كنند.»

کلمه «أُسْوَةٌ» در مورد تأسّى و پيروى كردن از ديگران در كارهاى خوب به كار مى‏رود. در قرآن دو بار اين كلمه درباره‏ دو پيامبر عظيم الشّأن آمده است: يكى درباره حضرت ابراهيم (ع) و ديگرى درباره پيامبر اسلام (ص). جالب آن كه اسوه بودن حضرت ابراهيم در برائت از شرك و مشركان است و اسوه بودن پيامبر اسلام در آيات مربوط به ايستادگى در برابر دشمن مطرح شده است.

نقش پيامبر در جنگ احزاب، الگوى فرماندهان است: هدايت لشكر، اميد دادن، خندق كندن، مزاح كردن، شعار حماسى دادن، به دشمن نزديك بودن و استقامت نمودن. اين آيه در ميان آيات جنگ احزاب است، امّا الگو بودن پيامبر، اختصاص به مورد جنگ ندارد و پيامبر در همه‏ زمينه‏ها، بهترين الگو براى مؤمنان است.

اما ما چگونه می توانیم از رسول اسلام تبعیت و پیروی کنیم؟ چگونه حضرت را الگو و اسوه خود قرار بدهیم؟ حضرت علی (ع) می فرماید که شما نمی توانید مانند من باشید، پس وظیفه ما این نیست که دقیقاً همانند
رسول‌الله (ص) شویم بلکه باید در مسیر آن حضرت حرکت نماییم. ما نمی توانیم فتوکپی رفتاری از پیامبر ارائه دهیم ولی می توانیم سمت و سوی رفتارها و حرکتمان را با سیره رسول اسلام تنظیم کنیم و در یک کلام در خط آن حضرت باشیم.

ما قطعاً نمی توانیم مانند رسول الله شویم ولی باید تلاش کنیم زینت آن بزرگوار باشیم نه موجب سرافکندگی! (کُونُوا لَنا زِیناً و لا تَکونوا لَنا شِیناً)

در اینجا به اختصار تنها به یک صفت از سیره رفتاری رسول الله (ص) اشاره می نماییم.

رسول اکرم که اسوه ایمان و الگوی اخلاق و ادب و رفتار نیکو است، خود را ادب کرده پرودگار دانسته و
می‌فرماید: «ادبنی ربی فاحسن تأدیبی» (پروردگارم مرا ادب کرد و نیکو ادب شده!).

این کلام نورانی می رساند که ادب امری مورد اهتمام خدای متعال و رسول خدا و اولیای الهی است، چرا که روش و سبک سعادت است. «سیره پیامبر»، یک کتابِ ادب آموزی است.

رفتار پیامبر، نمونه عالی اخلاقی و معاشرت والاست. چند نمونه از ادبِ پیامبر اکرم با دیگران را مورد توجه قرار دهیم:

- رسول خدا با هر کس رو به رو می شد، قبل از دیگران سلام می داد حتی به افراد کوچک تر از خودشان.

- هیچ گاه پای خود را پیش کسی دراز نمی کرد. هنگام نشستن، تکیه نمی داد.

- هنگام نگاه، به صورت کسی خیره نمی شد، با چشم و ابرو به کسی اشاره نمی کرد.

- وقتی با مردم دست می داد و مصافحه می کرد، هیچ گاه دست خود را زودتر عقب نمی کشید، تا طرف مقابل دست خود را بکشد.

- به هیچ کس دشنام و ناسزا نمی گفت و سخن ناراحت کننده ای بر زبان نمی آورد و بدی را با بدی پاسخ نمی گفت.

- گاهی زیر انداز خود را به عنوان اکرام زیر پای کسی که خدمتش می‌رسید پهن می کرد.

- از روز بعثت تا زمان رحلت، هرگز در حال تکیه دادن غذا نخورد. هیچ خوراکی را مذمّت نمی کرد.

- هدیه افراد را «هر چند اندک و ناچیز» قبول می کرد. بیشتر اوقات، رو به قبله می نشست.

- بر تند خویی غریبه ها در سئوال و درخواست و سخن صبر می کرد. هیچ کس را ملامت و سر زنش نمی نمود و در پی تجسس و کشف اسرار دیگران نبود.

- خنده هایش تبسم بود و قهقهه سر نمی داد. بسیار باشرم و با حیا بود. سخن کسی را قطع نمی کرد. از جلوی خودش غذا می خورد.

کار افراد را به هر شکلی راه می‌انداخت و بسیاری از فضایل بر جسته دیگر که همه حکایت از روحی بلند و اخلاقی والا و ادبی متعالی دارد همان طور که قرآن
می‌فرماید: «وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ» (2) (و راستى كه تو را اخلاق و روشی پسندیده والاست). گویا ادب جلوه باطن زیبا و ارزشمند شخص است که به آن باطن، خلق
می گویند.

ادب در معاشرت، میزان رشد و شعور انسان است و هر کس به اندازه ای می ارزد که ادب دارد و عیار سنجش ارزش افراد «ادب» آنان است.

آری می توان با «ادب» دلها را جذب نمود؛ ادب نشانه معرفت، حق شناسی، ایمان و وسیله تقرّب به خدا و محبوبیت نزد خالق و خلق است. و به راستی چرا از سنت رسول خدا ادب نیاموزیم؟

پی نوشت:

سوره الأحزاب، آيه 21

سوره قلم، آیه 4