دندش نرم، باید سهم شریكش را بدهد!

به گزارش تراز در یادداشت های گذشته اشاره شد که آیه ۱۷۷ سوره مبارکه بقره را جامع ترین آیه قرآن نامیده اند زیرا ۱۵ خصلت و خوی پسندیده و مورد نظر اسلام در این آیه در سه بخش ايمان، عمل و اخلاق بیان شده است. مسائل عبادى مانند نماز، مسائل اقتصادى مانند زکات، مسائل اجتماعى مانند آزاد نمودن بردگان، نظامى مانند صبر در جبهه و جنگ، روحى و روانى مانند صبر در برابر مشكلات و اخلاقیاتی مانند وفاى به عهد، دل كندن از مادّيات و ترحّم به فقرا همه و همه در این آیه مورد اشاره قرار گرفته اند.
«لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَـئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ.»
«نيکی آن نيست که روی خود به جانب مشرق و مغرب کنيد ، بلکه نيکوکار کسی ، است که به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و کتاب خدا و پيامبران ايمان آورد و مال خود را ، با آنکه دوستش دارد ، به خويشاوندان و يتيمان و درماندگان و مسافران و گدايان و در بند ماندگان ببخشد و نماز بگزارد و زکات بدهد و نيز کسانی هستند که چون عهدی می بندند بدان وفا می کنند و آنان که در بينوايی و بيماری و به هنگام جنگ صبر می کنند ، اينان راستگويان و پرهيزگارانند.»


سه نکته کوتاه:
* پس از ایمان به خدا و قیامت و فرشتگان و انبیاء، به موضوع انفاق و بخشش مالی اشاره می شود و این نشان دهنده میزان اهمیت کمک رسانی مالی در نگاه قرآنی است. بدون شك گذشتن از مال و ثروت براى همه كار آسانى نيست. چرا كه حب آن تقريبا در همه دلها هست و تعبير على حبه نيز اشاره به همين حقيقت است كه آنها در برابر اين خواسته دل براى رضاى خدا مقاومت مى كنند.


** در این آیه به تفصیل آموزش داده شده که به چه کسانی باید کمک نمود. شش گروه از نيازمندان ذكر شده اند:
۱- در درجه اول بستگان و خويشاوندان آبرومند.
۲- و در درجه بعد يتيمان
۳- مستمندان.
۴- سپس آنهائى كه نيازشان كاملاً موقتى است مانند واماندگان در راه.
۵- بعد سائلان؛ اشاره به اينكه نيازمندان همه اهل سؤال و درخواست نيستند و حتی گاهى چنان خويشتن دارند كه ظاهر آنها همچون اغنيا است در حالى كه در باطن سخت محتاجند، چنانكه قرآن در جاى ديگرى مى فرماید: «افراد ناآگاه آنها را به خاطر شدت خويشتندارى اغنياء تصور مى كنند.» (سوره بقره ۲۷۳)
۶- سرانجام به بردگان اشاره مى كند كه نياز به آزادى و استقلال دارند هر چند ظاهراً نياز مادى آنها به وسيله مالكشان تأمين گردد.


*** سومین اصلی که در آیه برای انسانهای با ایمان ذکر می شود نماز است و جالب اینکه دوباره در اصل چهارم به مسأله مالی اشاره می شود و چهارمين برنامه آنها را اداء زكات و حقوق واجب مالى ذكر می کند و می فرماید: «آنها زكات را مى پردازند.»
بسيارند افرادى كه در پاره اى از موارد حاضرند به مستمندان كمك كنند اما در اداء حقوق واجب سهل انگارند و به عكس گروهى غير از اداى حقوق واجب به هيچگونه كمك ديگرى تن در نمى دهند و حتى حاضر نيستند حتى يك دينار به نيازمندترين افراد بدهند! آيه فوق با ذكر انفاق مستحب و ايثارگرى از يكسو و اداى حقوق واجب از سوى ديگر، اين هر دو گروه را از صف نيكوكاران واقعى خارج مى سازد و نيكوكار را كسى مى داند كه در هر دو ميدان انجام وظيفه كند.
و جالب اينكه در مورد انفاقهاى مستحب كلمه "على حبّه" (با اينكه ثروت محبوب آنها است) را ذكر مى كند، ولى در مورد زكات واجب نه، چرا كه اداى حقوق واجب مالى يك وظيفه الهى و اجتماعى است و اصولاً نيازمندان طبق منطق اسلام در اموال ثروتمندان به نسبت مشخصى شريكند، لذا در پرداختن مال شريك، نيازى به اين تعبير نیست و به قول معروف دندش نرم باید سهم شریکش را بدهد!