تأملی در تأثیر ماه مبارك رمضان بر سبك زندگی

این نکته را نباید فراموش کنیم که انسان در طول تاریخ به دنبال روش و شیوه زندگی کردن بهتر و متعالی بوده است، هرچند بارها مدلهای رفتاری و الگوهایی را اشتباه انتخاب کرده و معنایی زندگی اجتماعی را به درستی نفهمیده و لذا عواقب آن را مشاهده کرده است. شاید حرف گزاف و بیهوده ای نباشد اگر بگوییم انبیاء و رسل برای این مبعوث شده­اند که سبک و سیاق زندگی درست را به انسان بیاموزند. ارتباط با خود، ارتباط با خالق خود و ارتباط با غیر(انسانها و تمامی موجودات).

اساساً ظهور ادیان الهی برای ارزش بخشیدن به زندگی انسان در ابعاد گوناگون است. ارزشی که تعیین و حدود آن را آفریننده انسان مشخص می­کند. جهان بینی الهی، نوعی زندگی را طراحی می­کند که نتیجه مطلوب آن تنها برای فرد نبوده بلکه جامعه نیز از آن بهره خواهد برد. این سبک خاص که انبیاء بر آن تاکید کرده و سعی بر اجرا شدن آن در جامعه نموده اند، همیشه مخالفت عده ای را نیز به دنبال داشته است. جهان بینی مادی که در طول زمان در فرهنگ غربی و در عرصه های مختلف زندگی بشر متبلور شده است از همین دست مخالفت ها می باشد.


سبک زندگی دینی

سبک زندگی دینی به معنی پدید آمدن الگوهایی است که مبتنی بر مبانی دینی باشد. در هر فرهنگی که مبتنی بر دین و مذهب (الهی یا غیرالهی) بنا شده باشد ما به صورت عینی می‌توانیم این الگو‌ها را مشاهده کنیم.

اسلام نیز به عنوان یک دین الهی در همه‌ی حوزه‌های زندگی دستور العملهای راهگشایی دارد لذا می‌توان اسلام را به عنوان دینی که کامل‌ترین سبک‌های زندگی را عرضه می‌کند، معرفی نمود.

این نکته بسیار حائز اهمیت است که ما سبک زندگی دینی را از خود دین و منابع اصیل آن(آیات و روایات) استخراج کرده و پایه های تمدنی را بر آن بنا کنیم و الاّ اگر بخواهیم سبک زندگی غیر دینی را اصل قرار دهیم و به نوعی در صدد توجیه به وسیله دین باشیم به هدف خود که تمدن سازی اسلامی است نخواهیم رسید.

دستورات و برنامه­هایی در اسلام وجود دارد که به صورت منظم برای زندگی قرار داده شده است که پیروان باید زندگی هایشان را بر آن بنا نمایند. در این برنامه­ها طریقه مطلوبی از زندگی فردی و اجتماعی بیان شده است. یکی از برنامه های دین اسلام ماه مبارک رمضان می باشد که می­تواند مردم را به سبک زندگی دینی نزدیک کند.

ماه رمضان و تاثیر آن بر سبک زندگی دینی

با توجه به اینکه سبک زندگی ما باید بر سبک بندگی بنا شود؛ ماه مبارک رمضان فرصت ظهور این سبک را به ما می-دهد. آنچه که ما در آیات و روایات مربوط به ماه رمضان با آن برخورد می کنیم یک دسته از کلید‌واژه‌هایی هستند که توجه به هر کدام نحوه ای از زندگی مطلوب را برای ما مشخص می کند. شاید بهترین منبع در این زمینه خطبه شعبانیه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) باشد که در آن نمونه یک زندگی ایده آل برای روزه‌داران ترسیم شده است. در ادامه به برخی ازآنها اشاره خواهیم کرد:

۱٫ نظم در زندگی ومدیریت زمان

انسان، براى رسیدن به کمال همواره باید از پرتو عقل مدد جوید تا به هدف خویش دست یابد. نظم و انضباط مسیری است که افراد باید در آن قرار گیرند.

نظم هم ردیف ارزش هاى والاى اسلامى و راز کامیابى انسان هاى بزرگ و راه غلبه بر سختى ها و یافتن کاستى هاست و عامل تامین نیازهاى مادى و معنوى و دست یابى سریع به اهداف و صرف جویى در وقت و استحکام عمل است . انسان منظم از نشاط و تحرکى بیش تر برخوردار است و آینده نگر و دوراندیش می-باشد.

ماه مبارک رمضان فرصت طلایی برای نظم بخشیدن به زندگی هایمان می باشد. انسان باید در زمان معین بخورد و بیاشامد و در زمانی دیگر خوردن و آشامیدن ممنوع می شود. در روز معینی روزه داری شروع و تا یک ماه ادامه می یابد. این نکات از مسائلی است که روزه دار باید به آنها اهتمام داشته باشد و با دقت نظر در آن می تواند نظم را در زندگی خود تسری بخشد.

۲٫

آرامش در پرتو روزه داری

زندگی انسان امروز مملو از اضطراب و استرس است. انسان تلاش می کند زندگی بدون دغدغه داشته باشد و در محیط شخصی و کاری و به طور کلی در محیط اجتماعی آرامش را برای زندگی خود فراهم کند.
روزه‌داری سبب آرامش روحی شده و استرس و نگرانی را از انسان روزه‌دار دور می‌کند. مسلماً این امر تنها در سایه گرسنگی و تشنگی‌های بی‌هدف و بدون احساسات پاک معنوی میسر نخواهد شد.

از آنجا که روزه سرتاسر ذکر و ارتباط با خداوند است [۲] باعث نوعی نشاط روانی در فرد می‌شود: ﴿الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب﴾ همان کسانى که ایمان آورده‏اند و دلهایشان به یاد خدا آرام مى‏گیرد . آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش مى‏یابد. [۳]

۳٫ رعایت حق دیگران

برای قوام یک جامعه و تعالی آن انسان ها باید در رابطه با دیگران حقوقی را رعایت کند. این مسئله در منابع دینی ما بسیار مهم بیان شده است تا آن جا که بر حق خداوند نیز مقدم است.[۴] ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای تمرین رعایت حق الناس است. در مورد حقوق دیگران باید به به مال مردم احترام گذاشت و در آن دقت کرد. ربا، رشوه، فریبکاری، سرقت و هرگونه تصرف نامشروع، باید به تحصیل رضایت صاحب مال و یا باز پس دادن آن مال جبران شود. احترام به جسم و روان مردم از حقوق مهم دیگر است. ضرب و جرح وارد آوردن، دادن غذای فاسد و غیر بهداشتی و مسموم و یا هر چیز دیگری که سلامتی افراد را به خطر اندازد از آن جمله است. آبروی افراد هم، دارای حرمت و مصونیت است. غیبت، تهمت، افشاگری و هرگونه رفتار دیگری، به آبرو و حیثیت دیگری ضربه و آسیبی وارد نماید مذموم و خلاف سبک زندگی دینی است. در ماه مبارک رمضان این موارد مورد توجه قرار گرفته و برای درک حقیقی روزه سفارش به رعایت آن شده است.

۴٫ اعتدال در خوردن و آشامیدن

اصولاً بیشتر افراد روزه داری را امساک از خوردن و آشامیدن می دانند و این موضوع در ماه مبارک برجسته است. شاید در هیچ دوره ای مانند عصر حاضر تغذیه انسان دچار آشفتگی نبوده است. ما هر روز شاهد بیماری هایی هستیم که از خوردن و آشامیدن ایجاد می شود و می توان گفت غذای ما مصنوعی و بیشتر برای رفع گرسنگی است تا صحت و سلامتی. حتی میوه جات و سبزیجات طبیعی نیز از این موضوع در امان نیستند.

پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نسخه ای کلیدی را برای ما تجویز نموده است که امروزه می تواند راهگشای درمان بسیاری از بیمارها باشد ایشان فرمودند:«المعدة بیت الداء و الحمیة هی الدواء؛ معده مرکز بیماری‏ها و امساک بالاترین داروهاست» [۵]

غذای زائد و اضافی در مصرف روزانه‌ی ما بسیار است و همین امر موجب اختلال دستگاه گوارش و سبب ذخیره شدن چربی‏های خارج از اندازه در بدن ماست که موجب بیماری‏های گوناگونی می‏شود. بیماری‏های خطرناک همچون چاقی، تصلب شرایین، انسداد عروق، دیابت و … ریشه در تغذیه زیاد و گاهی هم معلول کیفیت آن است. در گذشته برای بهبودی بیماری توجه زیادی به امساک و درمان با تغذیه می شد. حکیم قرن ششم پیش از میلاد، فیثاغورث به شاگردانش توصیه می‏کرد تا در مواقع بیماری و نیز به منظور تهذیب نفس از نوعی امساک کمک بگیرند. سقراط- که او را پدر دانش پزشکی نامیده‏اند- نیز برای حفظ صحت و درمان بیماری‏ها «امساک»را برای مدتی طولانی ضروری می‏دانست [۶]

ماه رمضان فرصتی است برای استراحت دستگاههای گوارشی و با توجه به اینکه این دستگاه در طول سال مشغول به کار است این استراحت ضروری است. در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) آمده است: «صوموا تصحوا؛ روزه بگیرید تا تندرست شوید.»[۷] بدیهی است که هنگام سحری خوردن و یا افطار کردن نباید در خوردن و آشامیدن افراط کرد تا بتوان از آثار بهداشتی و درمانی روزه نیز بهره‏مند شد.

۵٫ توجه و اهتمام به مسائل سیاسی، اجتماعی

از آنجا که ماه مبارک رمضان مخصوص تمامی مسلمانان است و همه در آن شرکت می­کنند تقویت اتحاد بین مسلمانان می تواند به راحتی صورت گیرد. حضرت امام خمینی(ره) با در نظر گرفتن این مطلب، جمعه آخر ماه رمضان را روز قدس نامیدند که با استقبال تمامی مسلمان اعم از شیعه و سنی روبرو شد.

اساساً نمازهای جمعه در ماه مبارک رمضان با شکوه هر چه بیشتر در مقایسه با باقی سال برگزار می­گردد که این خود فرصتی برای همگرایی افراد جامعه با سلایق سیاسی مختلف است. افطاری های عمومی به صورت کم هزینه در مساجد و حسینیه ها نیز می تواند همدلی و اتحاد اجتماعی را تقویت کند و مسلمانان را نسبت به مسائل اجتماعی آگاه تر گرداند.

برگزاری باشکوه نمازهای جماعت و سخنرانی ها و منابر نیز آگاهی مردم را نسبت به معارف دینی و مسائل فرهنگی جامعه افزایش می دهد.

۶٫ تقویت روابط اجتماعی


از برکات ماه مبارک رمضان، افزایش صله و رحم در بین دوستان و خویشان مخصوصاً در مواقع افطار است. تکنولوژی‌های جدید بشدت فرد را منزوی و یا ارتباط با همنوعان را به صوت مصنوعی شبیه­سازی می­کند. تلفن، موبایل، اینترنت و غیره ابزارهایی هستند که برای سرعت در انجام کارهای روزانه طراحی شده­اند اما افراد به بهانه­های مختلف، ارتباطات حقیقی(چهره به چهره) را کم رنگ کرده و با تکیه بر ابزار، ارتباط را برقرار می‌کنند.

در سنت دینی ما صله رحم، مهمانی دادن و یا مهمانی رفتن از ساز‌و‌کارهای زیربنایی و تقویت ارتباطات اجتماعی است که باید در عین سادگی انجام پذیرد. ورود سبک زندگی مادی به این موضوع ،دشواری هایی همچون تجملات، چشم و همچشمی و مخارج سنگین اقتصادی به همراه داشته است و صله رحم را کم رنگ کرده است. اطلاع از احوال یکدیگر، آشنایی با مشکلات احتمالی که افراد با آن دست به گریبان بوده و تلاش و کمک برای حل آنها، افزایش محبت و دوستی، اصلاح برخی از اختلافات و رفع کدورت در بین افراد و خانواده‌ها و هزاران نکته دیگر، همه و همه از نتایج صله‌ی‌رحم است.

ماه رمضان فرصتی برای اصلاح روابط اجتماعی است. پیامبر اکرم (صلی الله وآله و سلم) سفارش نموده اند که «افطاری بدهید ولو به نصف دانه خرما.»[۸] این سفارش هم به افطاری دادن و کم هزینه بودن آن و هم به ارتباط اجتماعی مخصوصاً با ارحام اشاره دارد.

۷٫اصلاح فرهنگ مصرف و توجه به زهد

یکی دیگر از پایه­های اساسی سبک زندگی دینی، قناعت در مسائل اقتصادی است؛ چرا که دوری از مصرف زدگی و اسراف و تکیه بر قناعت، در منابع دینی بسیار سفارش شده است.

امروزه در فرهنگ مادی غرب مصرف گرایی به یک شعار اصلی تبدیل شده است و آن اینکه «تا می­توانی بخر و هر چه بیشتر مصرف کن». با این شعار رقابت در خرید و مصرف به عنصر اصلی این فرهنگ تبدیل شده است. افراد در خرید بیشتر و مصرف بیشتر از یکدیگر سبقت می­گیرند. متاسفانه این نوع فرهنگ به شدت در رسانه­های ما تبلیغ و ترویج شده و مردم را به مصرف‌گرایی سوق می­دهد. مصرف گرایی نوین و توسعه انواع فروشگاه­های بزرگ (مواد غذایی، اسباب منزل، پوشاک، وسایل الکتریکی و غیره) در زیر یک سقف، مردم را به مصرف گرایی انبوه عادت داده است. افراد در محیطی قرار می­گیرند که کالاهای متنوع در یکجا مقابل چشمانشان جمع است. هر چند استفاده از این نوع فروشگاهها در صرف جویی وقت اهمیت بسیار دارد ولی در ترغیب کردن مردم در خرید بیشتر نیز موثر است. همچنین مدگرایی از عوامل موثر در مصرف گرایی می باشد که بر اساس آن کالاها باید برای دوره­های معینی(یا محدودی) تبلیغ و استفاده شوند.

اما در سبک زندگی دینی موضوع مهمی به نام قناعت و زهد وجود دارد که سفارشات بسیار بر آن شده است. یکی از آثار روزه داری آن است که قناعت را به فرد می­آموزد و فرهنگ مصرف را اصلاح کرده و از مصرف زدگی جلوگیری می­کند. تاکید بر این نکته نیز حائز اهمیت است که ایجاد صفت قناعت و تقویت آن در فرد، موجب ایجاد روحیه «زهد» نیز می شود که این صفت نیز برکات فراوانی در شکل دهی به شیوه زندگی فردی و کنش های اجتماعی وی دارد.

نتیجه گیری

ماه مبارک رمضان تنها برای رفع تکلیف الهی نبوده و نیست. افراد یک جامعه نباید از روزه داری فقط گرسنگی و تشنگی نصیب شان شود بلکه در ماه مبارک رمضان که در متون دینی (قرآن و روایات) از ماه های دیگر سال والاتر و با ارزش تر است، معارفی نهفته است که برای زندگی متعالی لازم و ضروری است.

ما می توانیم با توجه بیشتر به این معارف، سبک زندگی مطلوبی در زندگی شخصی و اجتماعی برگزینیم و شاهد نتایج مطلوب و ارزش مند آن باشیم.(*)

پی نوشت ها :


1. Lifestyle
2. خطبه شعبانیه
۳٫ رعد، ۲۸
۴٫ «خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و کسی که حقوق بندگانش را رعایت کند حقوق الهی را نیز رعایت خواهد کرد». میزان الحکمة، ج ۲، ص ۴۸۰٫
۵٫ سفینة‏البحار، ج۲، ص۷۸
۶٫ حکمة الصوم و آثار، ص۳۸، نشر: گروه فرهنگ اجتماعی کویت، به نقل از نقش روزه در سازندگی انسان
۷٫ بحارالانوار، ج۹۶، ص۲۵۵٫
۸٫ ای مردم! هرکه از شما روزه دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته اش را خواهد داشت. برخی از اصحاب گفتند: یا رسول الله! همه ما قادر به انجام آن نیستیم. حضرت فرمود: با افطار دادن روزه داران، از آتش جهنم بپرهیزید اگرچه به نصف دانه خرما و یا به یک جرعه آب باشد(فرازی ازخطبه شعبانیه). وسائل ‏الشیعه، ج۱۰، ص۳۱۴

منبع: برهان