به گزارش نما، خلیل علی‌محمدزاده پزشک و استاد دانشگاه پدیده تک فرزندی در جامعه را به عنوان یکی از عوامل کاهنده نرخ باروری را مورد نقد و بررسی قرار داد و چالش‌های اجتماعی ــ فرهنگی را یکی از چالش‌های عمده ناشی از کاهش نرخ باروری کل در ایران خواند و اظهار داشت: از جمله این چالش‌ها می‌توان به بحران ساختاری خانواده همانند تک فرزندی، اختلال در ترکیب جمعیت، شکاف بین نسلی و جمع شدن چتر حمایتی خانواده از سالمندان اشاره کرد.
وی 4 عامل اصلی در کاهش جمعیت ایران را رواج فردگرایی، افزایش شهرنشینی و مصرف‌گرایی و افزایش تحصیلات تکمیلی و اشتغال خانم‌ها خواند و گفت: روحیه فردگرایی، افزایش سن ازدواج، بالا رفتن نرخ طلاق و فرار از فرزندپروری را دامن می‌زند.
این پزشک و استاد دانشگاه، بهترین کارکرد خانواده را "فرزندآوری" و "فرزندپروری" خواند و گفت: «توسعه شهرنشینی» به گسترش خانواده هسته‌ای و مشکلات اقتصادی منجر شده است و «مصرف‌گرایی»، به رواج فرزندسالاری، تحقیر نقش مادری و کار خانگی انجامیده است.
وی از جمله عواقب فرزندسالاری را بالا رفتن انتظارات و مطالبات فرزندان و افزایش مراقبت‌های مربوط به آن‌ها ذکر کرد و افزود: این مسئله ضمن کاهش تعداد فرزندان، هزینه مصرف شده برای فرزند را هم افزایش می‌دهد.
این استاد دانشگاه با ذکر این مطلب که معمولاً در تک فرزندها، پرتوقعی و زودرنجی بیشتر دیده می‌شود، گفت: ناسازگاری، کم طاقتی و عدم شکل‌گیری ابعاد مختلف مهارت‌های زندگی و شخصیت فعال از دیگر آسیب‌هایی است که در تک فرزندها شیوع بالایی دارد.
وی اظهار داشت: جایگزین نظام ارتباطات خانوادگی و فامیلی در تک فرزندها، معمولاً رسانه‌هایی مانند تلویزیون، ماهواره، اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای است.
علی محمدزاده ادامه داد: پدر و مادرهایی که با تک فرزندی و دو فرزندی، شبکه ارتباطی خویشاوندی را تضعیف می‌کنند، ضمن این‌که اقتدار خود را کاهش می‌دهند، نشاط خانگی را هم کمرنگ می‌کنند و به انزوای فرزندان و نسل خود تا حدودی می‌افزایند.
وی با ذکر این نکته که اضطراب و عدم گرایش به کارهای گروهی در تک فرزندی بیشتر رخ می‌دهد، افزود: این نشانه‌ها، عدم توانایی و مهارت برای حل مسایل مبتلا به را به همراه دارد.
علی‌محمدزاده کاهش انسجام خانواده و بلوغ زودرس را از دیگر آسیب‌های تک فرزندی ذکر کرد و گفت: قداست خانواده و قبح تک زیستی و تجرد، در تک فرزندها کاهش می‌یابد و نیز تأخیر در ازدواج در این خانواده‌ها افزایش می‌یابد.
ایجاد بلوغ زودرس و در معرض انواع استرس‌ها برای تک فرزندها
وی به تأثیرات تک فرزند بودن، بر مراحل رشد کودک پرداخت و گفت: از آن‌جا که اغلب تک فرزندها در کنار بزرگسالان پرورش می‌یابند، بدون آن‌که تجربه چندانی از دوران کودکی و نوجوانی خود کسب کنند، به دوران مسئولیت و بزرگسالی پرش کرده و همین مسئله با رشد سریع روحی و روانی و ایجاد بلوغ زودرس آنان را در معرض انواع استرس‌ها قرار می‌دهد.
تک فرزندها بی‌احساسند
علی‌محمدزاده با اشاره به این موضوع که تک فرزندها برخی احساسات را تجربه نمی‌کنند و در برقراری ارتباط با دیگران نیز دچار مشکل می‌شوند، عنوان کرد: این مشکل، مدیریت زندگی و مدیریت حل مشکلات بر آن‌ها را دشوار خواهد ساخت.
وی با ذکر این نکته که برخی در ابتدا فکر می‌کنند، اداره تک فرزند هم ساده‌تر است و هم کم‌هزینه، لکن بعد از مدتی از بابت این‌که به خود در دوره سالمندی و به تنها فرزند خود در طول زندگی، تنهایی و گوشه‌نشینی بخشیده‌اند، احساس گناه می‌کنند.
علی‌محمدزاده علت عمده تک فرزندی در خانواده‌ها را، تجمیع امکانات رفاهی برای تنها فرزند خود خواند و بیان داشت: این کار ممکن است احتمال موفقیت او را بالا ببرد ولی توقعات والدین از او را هم افزایش و فرزند را برای انجام کارهای بزرگ زیر بار فشارهای سنگین روحی و روانی قرار می‌دهد.
وی گفت: از تک فرزند نباید توقعات غیرمعمول داشت و هویت مستقل را از او دریغ داشت. باید دنیای خارج از خانه را به تک فرزند شناساند و نباید خواسته‌های او را به سرعت عملی ساخت زیرا او باید بداند در زندگی ممکن است با ناکامی‌ها و تلخی‌هایی روبه‌رو شود که برای مقابله با آن‌ها، باید دانایی، توانایی و صبر و شکیبایی کافی را داشته باشد.
علی‌محمدزاده با اشاره به برخی از مطالعات روان‌شناسی بر روی کودکان 5 ساله، اعلام کرد: این بررسی‌ها نشان می‌دهد کودکانی که خواهر یا برادر ندارند، در مقایسه با کودکان هم سن و سال خود که تک فرزند نیستند، مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی ضعیف‌تری دارند.
وی افزود: البته در صورت ارتباط با همسالان و رفتن به مهدکودک و یادگیری مهارت‌های اجتماعی و در سنین بالاتر، تا حدودی این مشکل برطرف می‌شود ولی همسالان کجا و خواهر و برادر کجا؟ کانون گرم و سرشار از عاطفه در خانواده کجا و مهدکودک کجا؟
مشکلات زناشویی برای تک فرزندها
این عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: تک فرزندی و یا حتی فرزندان از یک جنس به دلیل آن‌که با روحیات و ظرایف جنس مخالف خود آشنایی لازم را ندارند، در زندگی زناشویی خود ممکن است با مشکلات زیادی روبه‌رو شوند.
وی گفت: تک فرزندها از آن‌جا که بیش از حد وابسته می‌شوند، شخصیت آن‌ها ضربه می‌خورد و کم‌تر یاد می‌گیرند که باید مستقل باشند و در نتیجه وقتی بزرگ‌تر می‌شوند توقع ایجاد شغل و سایر ملزومات را از پدر و مادر، دولت و دیگران تقاضا می‌کنند.
علی‌محمدزاده با تأکید بر این موضوع که «پدر و مادر شدن لذت دارد» گفت: این کار نشان می‌دهد از برای دیگران کار کردن، شخصیت‌ساز است. پدر و مادر شدن و برای دیگران سوختن، نوعی رضایتمندی در پس خود دارد.
وی پرورش تعدادی بچه منضبط برای جامعه را موفقیت بسیار بزرگی برشمرد و گفت: این کار ممکن است به والدین کمک اقتصادی نکند ولی آن‌ها را متحول و عمیق می‌کند. همچنین، داشتن فرزند زیاد و تشکیل خانواده بزرگ برای رشد والدین و ساخته شدن شخصیت فرزندان مفید است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: برخی معتقدند بچه زندگی آن‌ها را دستخوش چالش می‌کند، خوشی و لذت مسافرت و آرامش خلوت را از آن‌ها می‌گیرد، برای آن‌ها خرج و زحمت می‌تراشد، مانع تحصیل و کار اضافی‌شان می‌شود، علی‌الظاهر هم حق با آن‌هاست.
علی‌محمدزاده در پاسخ به اینگونه افراد به مقاله بیل مک کیبن نویسنده آمریکایی تحت عنوان «تأملی درباره خانواده تک فرزندی»، اشاره کرد و گفت: تصمیمات ما در زندگی باید برخاسته از یک تفکر هوشمند و آینده‌نگر باشد و نه براساس حس خودخواهی و یا محافظت از تن خود.
رئیس کمیسیون بهداشت شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده گفت: او تأکید می‌کند به جای توجه افراطی به خود، باید به دیگران توجه کرد، تعدادی بچه پرورش داد و بالاتر از همه اینها او می‌گوید: باید خدا را به زندگی خود برگردانیم.
این استاد دانشگاه گفت: این پژوهشگر آمریکایی که با آمار و ارقام رشد جمعیت دنیا آشناست، و خود در گذشته از خانواده کم تعداد حمایت می‌کرد، همچنین، می‌نویسد: وقتی همه شرایط برای پرورش یک بچه سالم آماده است پرهیز از بچه‌داری، حتماً نوعی خودخواهی در خود دارد.
خانواده‌های بزرگ، انسان‌ها را آدم‌تر می‌کند
وی گفت: جان رایان، دین شناس کاتولیک آمریکایی نیز با اشاره به این مطلب که اداره و رشد خانواده‌های بزرگ، انسان‌های آدم‌تری می‌سازد، می‌نویسد: تأمین خانواده‌های بزرگ به انواعی از دیسپلین نیاز دارد که حاصلش زندگی‌های موفق است.
رئیس کمیسیون بهداشت شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده در ادامه عنوان کرد: رایان معتقد است کارشناسانی که به کنترل موالید باور دارند، به نوع شخصیت‌هایی که لازم است درست بشود، تا جامعه به صورت متعادل رشد کند و به حیات خود ادامه دهد، فکر نکرده‌اند.
علی محمدزاده فرزندان بیشتر در خانواده را مایه آرامش و امنیت روانی خانواده‌ها ذکر کرد و گفت: این آرامش روانی در استحکام خانواده و دور هم جمع شدن خانواده‌ها نقش مهمی دارد.
زمانی که دیگر عمو، دایی، عمه، خاله وجود نخواهد داشت
این استاد دانشگاه با اشاره به این نکته که اگر یک یا دو دهه از وضعیتی که امروز در جامعه وجود دارد یعنی تمایل به بی‌فرزندی و تک فرزندی، بگذرد، برخی از واژه‌ها مثل برادر و خواهر در خانواده‌ها مفهوم عینی نخواهند داشت و پس از گذشت یک نسل واژه‌هایی چون عمو، دایی، عمه، خاله نیز تنها یک مفهوم لغوی خواهند بود، افزود: این یک نکته روان‌شناسی است؛ در صورتی که دل و قلب ما این قابلیت را داشته باشد که همیشه در دلمان جایی برای دیگری باز کنیم، آرامش بیشتری خواهیم یافت.
وی خطاب به مسئولان و کارشناسان بهداشتی و مامایی ادامه می‌دهد: هر اندازه فرزندان متعددی به پدر و مادر منتسب باشند، این احساس که آن‌ها قابل اتکا برای دیگران هستند، به آن‌ها سلامت روحی و امنیت بیشتری خواهد بخشید.
بهداشت روانی در ازای مشکلات اقتصادی
علی‌محمدزاده با طرح این سؤال که ممکن است برخی بگویند، ما هم فرزند دوم می‌خواهیم ولی مسایل اقتصادی چی؟ این‌که فضای خانه‌مان کوچک است، این را چه بکنیم؟ چنین پاسخ گفت: بنده عرض می‌کنم اینها همه درست. محاسبات اقتصادی هم گاهی لازم است ولی نباید در برابر اینها منفعل شد و خدا را دست کم گرفت. اگر باورمان شود که تربیت فرزندان در کنار هم، بسیاری از مشکلات تربیتی آن‌ها را برطرف می‌سازد و بهداشت روان بهتری را برای فرزندان به ارمغان می‌آورد، مشکلات اقتصادی را باید تحمل کرد.
وی گفت: علت این‌که بسیاری از خانواده‌های تک فرزند می‌گویند ما در تربیت همین یکی مانده‌ایم و درست هم می‌گویند، این است که تنظیم تربیتی کودک با برادر و خواهر یا همسالان اتفاق می‌افتد.
تربیت بچه‌های پُر تعداد راحت تر از تک فرزندها
علی‌محمدزاده اظهار داشت: پژوهش‌ها حاکی از آن است مادرانی که بچه‌های بیشتری دارند به لحاظ تربیت نسبت به مادرانی که تک فرزند دارند، بسیار راحت‌ترند.
بزرگ‌ترین سرمایه و آرامش، در کنار فرزندان بودن
وی از فرزند به عنوان یک سرمایه روانی و اجتماعی و در یک کلمه «ثروت» یاد کرد و گفت: احساس مولد کردن، فقط با انجام کارهای اقتصادی و یا تجاری و یا ارتقای علمی و پژوهشی به دست نمی‌آید، گاهی آرامش و احساس پناهی که انسان در کنار فرزندانش می‌کند، بالاتر از هر سرمایه و ثروتی ارزش و اعتبار دارد.
علی‌محمدزاده با مقایسه نرخ باروری زنان ایرانی و فرانسوی بیان داشت: نرخ باروری کل در زنان ایرانی 1.8 و در زنان فرانسوی 2.01 است.
وی با اشاره به میانگین نرخ موالید در کشورهای اروپایی که 1.5 فرزند است، گفت: در فرانسه با وجود این‌که بیش از 80 درصد زنان 25 تا 49 سال شاغلند ولی نرخ تولد نسبتاً بالاست.
مهم‌ترین ارزش فرهنگی فرانسه تشکیل خانواده است
علی‌محمدزاده گفت: در این ارتباط امتیازات، حمایت‌ها، و کمک‌های مالی دولت نقش مهمی دارد. لکن مهم‌ترین دلیل افزایش موالید این است که در فرانسه، نهاد خانواده، تداعی‌گر خوشبختی است و تشکیل خانواده مهم‌ترین ارزش فرهنگی محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: آمارها نشان می‌دهد که نرخ نسبتاً بالای تولد در فرانسه مدیون زنان بین 30 تا 40 سال است و نظر به این‌که آمار زنان شاغل فرانسه بالاست، تسهیلات حمایتی دولت فرانسه در نگهداری از فرزند و کمک به مادر در فرزندپروری، اقدام مؤثری به شمار می‌آید.
عضو شورای راهبردی آمار و اطلاعات جمعیتی ایران شرط موفقیت در همه زمینه‌ها را در بازگشت به سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی و حفظ سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی جامعه ذکر کرد و گفت: متأسفانه هم اکنون درباره جمعیت، هم انکار برخی آمارهای قطعی و تحلیل‌های واقعی وجود دارد و هم مقابله با فرهنگ‌سازی‌های لازم با تمسک به برخی حرف‌های عامه‌پسند صورت می‌گیرد که جای تأمل و تفحص دارد.
علی‌محمدزاده در پاسخ به پرسشی درباره مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در فرزندآوری عنوان کرد: در یک پژوهش 3 عامل داشتن فرزند زیاد، نشانه فرهنگ اجتماعی ضعیف است، افزایش هزینه‌ها و فشار اقتصادی و عدم وجود حمایت‌ها و تسهیلات رفاهی از جانب دولت برای فرزندآوری، به عنوان مهم‌ترین عوامل مورد اشاره قرار گرفته که خوشبختانه در سیاست‌گذاری‌های جمعیتی جدید، به این محورها توجه شده است.
وی در پاسخ به پرسش دیگری که با اشاره به برنامه پزشکی نبض تلویزیون، که پرسیدند؛ بالاخره با تدوام وضع فعلی، رشد جمعیت منفی می‌شود و یا نه؟ گفت: امید که این وضع تداوم نیابد، لکن اگر تداوم یابد در سال 1410 به درصد رشد، یک و در سال 1425 به درصد رشد صفر و سپس در سال‌های بعد رشد منفی می‌شود. برخی به هر دلیلی آمار را انکار می‌کنند، بدون این‌که دلیل علمی داشته باشند.
علی‌محمدزاده با اشاره به درصد رشد جمعیتی 1.3 در کشور گفت: با این وجود درصد رشد جمعیت در اردبیل 0/3، در ایلام و لرستان 0/4 و گیلان 0/6 است، این عددها نزدیک به صفر است، برخی‌ها چطور می‌گویند، منفی نمی‌شود؟
وی درباره آمار سالمندی هم پاسخ داد: سازمان ملل اعلام کرده است که امارات، بحرین و ایران سه کشوری هستند که به سرعت به سمت سالمندی پیش می‌روند. سرعت سالمندی ایران هم غافلگیر کننده خواهد بود.
علی‌محمدزاده با ذکر این نکته که ما تنها از درصد سالمندی می‌توانیم بکاهیم و نه از تعداد آن، اظهار داشت: برای این منظور هیچ راهی جز افزایش زاد و ولد در کشور نیست.
وی گفت: کشور به هیچ وجه آمادگی ورود به هزینه‌های مراقبتی، درمانی، دارویی و نگهداری افزایش سه برابری سالمندان در سال 1425 را ندارد، بیان داشت: در دوره پنجره جمعیتی، از یک طرف نباید از نیازهای جوانان و میانسالان در زمینه‌های مختلف غافل باشیم و از طرف دیگر نباید برای مواجهه درست با شرایط آینده، جمعیت سالمند کشور را فراموش کنیم.
علی‌محمدزاده در خاتمه خاطرنشان کرد: آینده تغییر نمی‌کند، مگر این‌که اکنون تصمیمات حکیمانه‌ای اتخاذ کنیم.
منبع: تسنيم
همه آسیب های "یكی یدونه" بودن
یك استاد دانشگاه گفت: آمریكایی‌ها در فواید خانواده پُرجمعیت می‌گویند، خانواده بزرگ انسان را آدم‌تر می‌كند، درحالی كه تك فرزندها بی‌احساسند و مشكلات زناشویی پیدا می‌كنند و فاجعه تر آنكه مفاهیم دایی، خاله، عمه و عمو نیز از بین می‌رود.
۱۳۹۳/۴/۲۱
