ظریف این اتهام را پذیرفت؟

زهرا حكمت- یوکیو آمانو مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، چند هفته پیش گزارش نهائی خود را در مورد بسته شدن پرونده هسته ای ایران در شورای حکام آژانس، ارائه داد تا مقدمه ای برای صدور قطعنامه در شورای امنیت باشد. از نظر کارشناسان، با توجه به رویه همیشگی آژانس؛ صدور گزارشی که در آن ایران را از هر اتهامی مبرا کند، بعید بنظر می رسید. اگرچه آمانو در گزارش جدید خود بر عدم انحراف برنامه هسته ای ایران در سالهای اخیر صحه می گذارد اما در بخش مهمی از گزارش خود، ایران را متهم به تلاش برای دسترسی به سلاح اتمی تا قبل از سال 2003 می کند. این بند از گزارش، علاوه بر اتهام به ایران، نوک پیکان این ادعا را متوجه دولت اصلاحات و تیم مذاکره کننده آن زمان می سازد.
 
 مانور غربی ها بر گزارش آمانو

هر چند در گزارش آمانو تاکید بر روی تحقیقات در مورد ابزارهای انفجاری هسته ای شده است و در مورد ساخت سلاح مطلبی بیان نشده، اما رسانه های غریی بر این بخش از گزارش مانور بیشتری می دهند و از آن بعنوان سندی بر خلاف ادعاهای ایران یاد می کنند. در این زمینه فاینشنال تایمز این گزارش را مقدمه ای برای ایجاد موج جید از مخالفت ها در کنگره آمریکا بیان می کند.
شبکه تلویزیونی فرانس بیست و چهار نیز اظهار داشته، آژانس بین المللی انرژی اتمی تلاش ایران برای دستیابی به بمب اتمی را تایید کرد.
روزنامه گاردین نیز با تاکید بر این بخش از گزارش، مدعی شد آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده است ایران تا قبل از ۲۰۰۹ سرگرم طراحی تسلیحات هسته ای بوده است. به نوشته این روزنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی همچنین اعلام کرده است ایران مطالعاتی در ارتباط با تسلیحات هسته ای کرده است و تنها در سال 2009 و قبل از دست یابی به توافق تاریخی هسته ای از فعالیت های مرتبط با هسته ای دست برداشت.
همچنین نشریه جوئیش پرس مدعی شد گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی فاش کرد ایران درباره فعالیت های هسته ای اش دروغ گفته است و همچنان نیز به دروغ گویی ادامه می دهد اما آمریکا همچنان علاقه مند به لغو تحریم های اعمال شده بر ایران است.


انفعال دولت

در ایران نیز منتقدین و مسئولین نظرات متفاوتی در این زمینه دارند. نجفی نماینده دائم ایران در آژانس با نادرست خواندن این این بخش از گزارش به تمرکز ایران بر صدور قطعنامه و در اصل بی توجهی به این گزارش اشاره می کند. دولتمردان نیز در راستای حفظ دیدگاه مثبت خود در مورد هر آنچه که برجام مربوط می شود، سعی داشتند این بخش از گزارش را کمرنگ جلوه دهند یا اصلا به آن نپردازند. در همین زمینه، عراقچی رئیس ستاد پیگیری برجام اظهار می دارد : حداکثر چیزی که آژانس در پاراگراف آخر گزارش خود آورده، این است که یکسری مطالعات انجام شده بود که بعد هم ادامه پیدا نکرده است. در این راستا، برخی از موافقان برجام نیز عقیده دارند گزارش مربوط به بحث مطالعات ادعایی نسبت به گزارشات قبلی وی، فاصله بیشتری از لحن دو پهلو دارد و از ابهاماتی که همیشه در انتهای گزارش به آن پرداخته می شد، کمتر برخوردار است.


 نگرانی منتقدان از ابعاد پیش رو
 در مقابل، حسین شریعتمداری معتقد است که گزارش آژانس می تواند سندی به مراتب خطرناک تر از برجام باشد. در این زمینه، مهدی محمدی از کارشناسان منتقد برجام در وطن امروز می نویسد: این گزارش برای برنامه هسته ای ایران یک فاجعه نیست ولی برای دیپلماسی که مدعی نیل به "بهترین راه حل های ممکن"، "گشودن گره های غامض" و "ارتقای دیپلماسی به سطح یک هنر بوده است"، حقیقتا یک سرافکندگی تمام عیار محسوب میشود.
 
 لزوم دفاع از حقانیت ایران
 گرچه بدلیل فاصله کم بین گزارش آمانو و صدور قطعنامه های شورای حکام و شورای امنیت، و ارزش خبری و مانور روی این قطعنامه ها، گزارش آژانس به فراموشی سپرده شد؛ اما نباید فراموش کرد که این گزارش یک سند تاریخی است و سالها مورد رجوع صاحبنظران، محققین و سیاستمداران جهان خواهد بود. قطعاً با توجه به ابعاد پرونده هسته ای ایران، از این موضوع بعنوان یکی از رخدادهای تاریخی یاد خواهد شد و برای افرادی که بخواهند این پرونده را فارغ از بازی سازی های سیاسی بررسی کنند، جایگاه آژانس بعنوان تنها مرجع علمی و صاحب نظر؛ از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود.


محدودیت در تحقیقات


 گزارش آمانو از بعد دیگری هم می تواند بررسی شود و آن اینکه صرف اشاره بر انجام تحقیقات در زمینه ای خاص از نظر آژانس بعنوان تخلف محسوب شده و در اسناد رسمی به آن استناد می شود. امری که در طول اجرای برجام نیز ممکن است بارها منجر به اقدام علیه ایران شود و این با یکی از خطوط قرمز مطرح شده منافات دارد. هر چند در زمینه تحقیقات، ایران صرفاً حق کار در مقیاس آزمایشگاهی را دارد، اما بنظر می رسد که آژانس در این زمینه نیز محدودیت های بیشتری را بر ایران اعمال خواهد کرد.
 
 لزوم طرح شکایت توسط ایران

گرچه وزارت امور خارجه ارائه نظرات فنی در مورد گزارش آمانو را به بعد از صدور قطعنامه موکول کرد، اما با گذشت حدود سه هفته از تصویب قطعنامه ها، این وعده تاکنون محقق نشده است. در هر صورت با توجه به پایان یافتن روند صدور قطعنامه های شورای امنیت و آغاز اجرای برجام، انتظار می رود دولت نسبت به بندهای مورد اشاره این گزارش، در ابعاد بین المللی شفاف سازی های لازم را انجام دهد. اما بنظر می رسد که دولت بیش از آنکه بر حسن رفتار طرف مقابل و اجرای صحیح برجام نظارت داشته باشد؛ تمرکز خود را بر ابعاد تبلیغاتی و سرعت در انجام تعهدات قرار داده است. کما اینکه، در روزهای اخیر و در حالیکه دولت ایران به سرعت و از قبل از اجرایی شدن برجام، در حال انجام تعهدات غیر قابل بازگشت خود است؛ آمریکائی ها با سرعت بیشتری در حال تصویب قطعنامه های متعدد و نقض برجام هستند. موضع و واکنش انفعالی و بعضاً نمایشی مسئولان وزرات امور خارجه در برابر قانون لغو روادید، برداشت از اموال بلوکه شده ایران و وضع تحریم های جدید علیه سپاه، سوال برانگیز است. برای مثال، رفتار منفعلانه دولت این سوال را در اذهان ایجاد می کند که اساساً فلسفه تشکیل کمیته ای که مرجع رفع اختلاف در زمان اجرای برجام است، چیست؟ آیا کمیته ای که همواره مورد دفاع اعضای تیم مذاکره کننده بوده، تنها در مواردی که مورد ادعای طرف مقابل باشد، باید به موضوعات رسیدگی کند؟