به گزارش نما به نقل از اتاق تهران، سال‌ها جنگ در عراق - بر اثر حمله خارجی یا درگیری با تروریست‌ها یا مناقشات فرقه‌ای- باعث شده که درآمدهای اقتصادِ نفت‌محور عراق به شدت آسیب بخورد. اما خود صنعت نفت و گاز این کشور هم دچار معضلاتی مخصوص به خود بوده است.
عراق چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان را در اختیار دارد اما مثلا در کمربند نفتی شمال این کشور وضعیت دشواری برقرار است. کنترل نفت این منطقه بالاخره از دست گروه‌های افراط‌گرا خارج شده و بخشی از آن در دست دولت افتاده اما معضلاتی به قوت خود باقی است. مثلا اینکه منطقه خودمختار کردستان بخش نفتی خود را به صورت موازی به راه انداخته و با دولت مرکزی بغداد در این زمینه هماهنگی و همکاری ندارد. اما در عین حال بی‌ثباتی منطقه و ناامنی آن به این معنی است که سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های نفتی بین‌المللی و سایر سهام داران جهانی نیز در آن منطقه در خطر قرار دارد و گسترش آن کار سختی است.
احسان خومان، استراتژیست و پژوهشگر خاورمیانه و شمال افریقا در ام‌یو‌اف‌جی (گروه مالی میتسوبیشی) در این خصوص می‌گوید: «وضعیت امنیتی عراق باعث شده که سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در سال‌های اخیر چندان رخ ندهند و به آینده موکول شوند. همچنین گسترش میدان‌ها به حال تعلیق درآمده و پروژه‌های زیرساختی بزرگ نیز به تعویق افتاده‌اند. شبه‌نظامیان همچنان تهدید بزرگی علیه صادرات نفت از شمال عراق‌اند و این صادرات هم وابسته به خط لوله صادرات کردستان و خط لوله عراق- ترکیه باقی مانده‌اند. به روال معمول، امنیت اهمیت زیادی برای نهادهای نفت و گاز در عراق دارد و نبود سرمایه‌گذاری نیز مانعی بزرگ در راه رشد است.»
وینود راگوتامارائو، مدیر موسسه مشاوره چشم‌انداز بزرگ جهانی در آی‌اچ‌اس مارکیت، نیز به اهمیت مسئله امنیت در توسعه بخش نفت و گاز اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی از اینکه مجبورند نیروهای امنیتی خصوصی را برای حفاظت از دارایی‌ها و پرسنل‌شان در عراق به کار بگیرند به شدت ناراضی‌اند. این مسئله عملا هزینه‌های بیشتری روی دستشان می‌گذارد و در عین حال نباید فراموش کرد که جذب نیرو برای بخش انرژی در عراق کار سختی است و خیلی‌ها ریسک آن را نمی‌پذیرند.»
یکی از شرکت‌های مشاوره امنیتی که راگوتامارائو به آنها اشاره دارد، شرکت خدمات امنیتی المرابط است. این شرکت، در زمینه مشاوره مدیریت ریسک و تامین امنیت در عراق برای شرکت‌های بزرگ بین‌المللی، شرکت‌های خدمات میدان‌های نفتی و شرکت‌های توسعه زیرساخت در حوزه انرژی فعال است. سایمون بری، رئیس خدمات امنیتی المرابط در این خصوص می‌گوید: «در عراق شعار سلامت بودن، بی‌خطر بودن و امن‌بودن سرمایه مفهوم جدیدی پیدا می‌کند. باید خدماتی در بخش نفت و گاز عراق ارائه و فراهم شود که شرکت‌ها و پرسنل را به انجام کار با کمترین ریسک سوق دهد. این شرایط روی رشد بخش نفت و گاز تاثیر زیادی دارد».
آنچه امروز در صنعت نفت و گاز عراق جریان دارد
به رغم تمام مشکلاتی که ذکر شد، عراق توانسته یک تولیدکننده بزرگ نفت در جهان باقی بماند و بخش بزرگی از بازار انرژی جهانی را در اختیار داشته باشد. تولید نفت عراق در حال حاضر حدود 4.5 میلیون بشکه در روز تخمین زده می‌شود و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که سطح تولید می‌تواند تا پایان سال آینده به 5 میلیون بشکه در روز نیز برسد.
بیش از 80 درصد از تولید نفت عراق از بخش جنوبی این کشور تامین می‌شود. حدود ۱.۴ میلیون بشکه نفت از میدان نفتی رمیله می‌آید و میدان نفتی قرنه غربی هم تقریبا ۸۰۰ هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کند. بقیه این تولید از میدان‌های نفتی مجنون، زبیر، حلفیه، میسان، غراف و بدره می‌آید. این در حالی است که نفت تولیدی از شمال عراق بین ۵۰۰ هزار تا ۷۰۰ هزار بشکه نفت در روز است و قسمت اعظم آن توسط کرکوک تامین می‌شود.
اما تاثیر تهدید امنیتی در عراق باعث شده که این کشور بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های خارجی را که به شدت نیازمندشان بوده از دست بدهد و نتواند از ظرفیت‌های توسعه در این بخش استفاده بهینه کند. شرکت‌های بین‌المللی که در حال حاضر در عراق حضور دارند نیز به تداوم عملیات فعلی و عدم اخلال در آن بیشتر توجه دارند تا به توسعه فعالیت خود در عراق.
احسان الحق رئیس موسسه کی‌بی‌سی اکونومیکز در لندن در این خصوص می‌گوید: «از بزرگ‌ترین شرکت‌هایی که در عراق سرمایه‌گذاری کرده‌اند باید به بریتیش پترولیوم، رویال داچ شل و لوک اویل اشاره کرد. بریتیش پترولیوم در بزرگ‌ترین میدان عراق یعنی رمیله فعال است، لوک اویل در قرنه غربی ۲ فعالیت می‌کند و روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت از آن تولید می‌شود و شل هم در میدان نفتی مجنون فعال است که کمی بیش از ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کند. همچنین توافقی در خصوص میدان نفتی حلفیه صورت گرفته و عملیات در آن توسط پترو چاینا انجام می‌شود. سومین فاز توسعه در این میدان در سال ۲۰۱۴ به حال تعلیق درآمد اما حالا دوباره آغاز خواهد شد و تولید در آن قرار است دو برابر شود و به ۴۰۰ هزار بشکه نفت در روز برسد. در شمال عراق نیز کردستان از شرکت‌های مختلفی دعوت کرده که در آن منطقه سرمایه‌گذاری کنند.»
دولت عراق درصدد است که شرکت‌های بزرگ بین‌المللی را به مناقصه برای ارائه مجوز عملیات در ۹ میدان بزرگ نفتی‌اش دعوت کند و اگر در این راه موفق شود، وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در عراق بهبود خواهد یافت. بنا بر گزارش‌ها، شماری از آنها شامل میدان‌های فرامرزی می‌شود که با دو همسایه عراق- یعنی کویت و ایران- مشترک است. در تاریخ اخیر مناسبات عراق و همسایگانش تمایل چندانی برای توسعه مشترک میدان‌ها وجود نداشته است. اما در سال جاری میلادی، عراق و ایران یادداشت تفاهمی را در این خصوص برای همکاری در توسعه میدان‌های نفتی مشترک خاصی به امضا رساندند که از آن جمله می‌توان به سندباد و نفت‌خانه اشاره کرد.
جیسون روزیچاک عضو ارشد موسسه مشاوره حقوقی پینست می‌گوید: «صنعت نفت در پنج سال اخیر به شکل قابل توجهی تغییر یافته است. عراق در حال حاضر با رقابت سنگین‌تری نسبت به گذشته از سوی بازارهای نوظهور نفت و گاز مواجه است؛ چه در افریقا باشد و چه در آسیا، شرق مدیترانه، قطب شمال و غیره. البته بزرگ‌ترین چالش از سوی منابع غیرمتعارف است. میدان‌های نفتی عظیم در برخی کشورهای خاورمیانه بودجه‌های میلیارددلاری دارند و زود عملیاتی می‌شوند. بنابراین شرکت‌های نفتی بزرگ نسبت به یک دهه پیش، گزینه‌های بسیار بیشتری را پیش روی خود دارند. در مورد عراق، اکثر تحولات منطبق با اهداف تعیین‌شده توسط شرکت‌های بین‌المللی و دولت برای افزایش تولید نفت در میدان‌های فعلی بوده است، بنابراین چنین پروژه‌های توسعه‌ای تداوم پیدا کرده‌اند.»
توصیه روزیچاک به مقامات نفتی عراق این است: «بهتر است عراق به سیاق گذشته‌اش روی شرکت‌های نفتی بین‌المللی بسیار بزرگ متمرکز نشود. اگر عراق مجوزهای بیشتری به شرکت‌های کوچک‌تر و مستقل‌تر بدهد، اوضاع می‌تواند بهبود پیدا کند. علتش این است که شرکت‌های کوچک‌تر می‌توانند توجه بیشتری به بهبود تولید در عراق داشته باشند چون ارزش آن دارایی نفتی خاص در عراق برای شرکت‌های کوچک‌تر بالاتر است. این رویه‌ای است که در کردستان عراق جواب داده است.»
آنچه در راه است
به رغم معضلات فراوان، عراق هنوز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت در جهان شناخته می‌شود. با وجود این، عراق ظاهرا با فقدان آن دسته از منابع طبیعی گازی که توسعه‌شان به‌صرفه باشد مواجه است. این باعث شده که عراق مجبور باشد همچنان از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز مثل ایران، گاز بخرد. مسئله عراق بیش از آنکه وجود منابع گاز باشد، نبود زیرساخت‌های لازم است و این مسئله باعث شده که عراق نتواند در زمینه تولید گاز به خودکفایی برسد. این مانعی است که مقامات عراقی در حوزه انرژی درصدد عبور از آن هستند.
ویکاس هاندا، مدیر شرکت مشاوره انرژی بیز ال‌ال‌سی در این خصوص می‌گوید: «عراق منابع گاز زیادی دارد اما بخش اعظم آن بر اثر شعله‌ور شدن از بین می‌رود. شرکت گاز بصره موفق شده پیشرفت زیادی در حوزه مهار و فرآوری گاز و صادرات آن داشته باشد و از آن برای درآمدزایی استفاده کند زیرا برای تجهیز نیروگاه‌های قدیمی‌تر به این پول نیاز دارد. در حال حاضر در عراق تمرکز زیادی روی این روند وجود دارد و احتمالا در آینده نزدیک پیشرفت خوبی در آن صورت خواهد گرفت.»
دولت عراق گام‌هایی را برای تشویق فعالیت‌ها در بخش گاز برداشته است و بخشی از مشکلات هدر رفتن گاز را نیز شناسایی کرده است. وزیر نفت عراق پس از مذاکراتی طولانی در ماه ژوئیه قراردادی با شرکت بیکر هیوز، غول خدمات بخش انرژی بست تا مکانیسم‌های جلوگیری از هدرروی گاز و بازیابی آن را به دست بیاورد.
با این اوصاف به نظر می‌رسد که به رغم معضلات زیاد مثل مناقشات خشونت‌آمیز و مشکلات اقتصادی در عراق، بخش نفت و گاز این کشور پژمرده نشده است. روزیچاک در این خصوص می‌گوید: «میدان‌های نفتی عراق عموما میدان‌های بزرگ متعارفی هستند که چالش تکنولوژیکی بزرگی ایجاد نکرده‌اند. این یکی از عواملی است که جذابیت سرمایه‌گذاری را برای میدان‌های نفتی عراق بالا برده است چون هزینه تولید نفت از آنها بالا نخواهد بود. در گذشته زمان‌هایی بود که تکنولوژی بومی عراق در این خصوص عقب‌تر از استانداردهای بین‌المللی بود اما بعد از یک دهه سرمایه‌گذاری توسط شرکت‌های بزرگ نفتی بین‌المللی، این وضع تغییر کرده است و تکنولوژی‌های موجود می‌توانند پیچیدگی میدان‌های نفتی موجود را پوشش بدهند.»
هاندا که نماینده امارات در شورای تجاری نفت عراق و انگلیس نیز هست می‌گوید: «جنگ‌های مختلف در منطقه و نیز تحریم‌هایی که در گذشته علیه حکومت صدام حسین وجود داشت، باعث شد عراق در زمینه تکنولوژی نفت در منطقه عقب بیفتد. اما قراردادهایی که دولت بسته، تضمینی است برای آنکه شرکت‌های خارجی تکنولوژی خود را به عراق بیاورند و اهداف تولید را برآورده کنند. تقریبا اکثر شرکت‌های نفتی بزرگ در عراق حضور دارند و بنابراین می‌توان در جهت تعلیم نیروها و جذب تکنولوژی لازم از آنها استفاده کرد.»
صنعت نفت عراق گاز می‌دهد
بخوانید تا با حال و روز صنعت نفت و گاز كشور همسایه‌مان عراق آشنا شوید و ببینید این كشور برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از چه روش‌هایی استفاده می‌كند.
۱۳۹۶/۷/۳
