بررسی حضور نابینایان در انتخابات مجلس

به گزارش نما به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس اظهارنظر کارشناسی درباره طرح اصلاح بند (6) ماده (28) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی صورت پذیرفت که متن آن با آخرین اصلاحات به شرح ذیل است:

مقدمه

قانونگذار در ماده (28) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی برای انتخاب‎شوندگان در زمان ثبت‎نام شرایطی را مقرر کرده است. ازجمله این شرایط براساس بند «6» ماده مذکور «داشتن سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی» است. شرط مذکور باعث شده است تا بسیاری از نابینایان که داری سایر شرایط مقرر در ماده (28) می‎باشند از این حق محروم شده و نتوانند نامزد نمایندگی مجلس شورای اسلامی گردند. بر همین اساس نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را برای اصلاح بند مذکور و حذف شرط «بینایی» ارائه نموده‎اند که در ادامه مورد بررسی قرار می‎گیرد.

بررسی طرح

مطابق ماده واحده پیشنهادی شرط «بینایی» از بند «6» ماده (28) قانون انتخابات مجلس که ناظر بر شرایط انتخاب‌شوندگان در انتخابات مجلس شورای اسلامی می‌باشد، حذف می‌شود. مطابق بند «6» ماده (28) «سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی» یکی از شرایط انتخاب‌شوندگان در انتخابات مجلس شورای اسلامی می‌باشد.
همچنین مطابق طرح پیشنهادی تبصره‌ای مبنی‌بر اینکه «جانبازان و معلولان مشمول این بند که از تجهیزات مکمل و رافع محدودیت نابینایی استفاده می‌نمایند نباید از ناحیه دست نقص عضو داشته باشند» به ذیل بند «6» ماده (28) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی الحاق می‌شود. حال به بررسی طرح پیشنهادی می‌پردازیم:

الف) حذف شرط «بینایی» از بند «6» ماده (28) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی درخصوص حذف شرط «بینایی» از شرایط نمایندگی نکات ذیل به‌نظر می‌رسد:

1. اگرچه نمایندگی مجلس شورای اسلامی یکی از مشاغل نیازمند توانایی بالای جسمانی، روانی، تحصیلی و غیره است و قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز به درستی شرایطی را برای نمایندگان مجلس در نظر گرفته است، اما نمایندگی مجلس در مجموع یک شغل فکری و به‌عبارتی نرم‎افزاری تلقی شده و بیشتر از آنکه نیازمند فعالیت‎های جسمانی باشد به اندیشه‎ورزی و تأمل نیازمند است. بنابراین برخی از شرایط جسمی مصوب در قانون جهت احراز شرایط نمایندگی قابل اصلاح و بازبینی است. به‌نظر می‎رسد داشتن بینایی یکی از این شرایط است که می‌تواند با در نظر گرفتن پاره‌ای از دلایل مورد اصلاح قرار گیرد. ذیلاً به پاره‎ای از دلایل مذکور اشاره می‎شود:

ـ اتکا به مردمسالاری دینی و آرای عمومی براساس اصل ششم قانون اساسی که جزء اصول بنیادین در حکومت‎ جمهوری اسلامی ایران است، بیانگر آن است که مردم مختارند افراد مورد اعتماد خود را اگرچه از نعمت بینایی محروم باشند، به نمایندگی برگزینند. لذا این حق مردم است که با توجه به جمیع مراتب و خصوصیات اشخاص، نمایندگان خود را برگزینند.

ـ نابینایان افرادی ناتوان نیستند؛ زیرا بسیاری از نابینایان در مراکز علمی و پژوهشی به مطالعه و تدریس مشغول بوده و ورزش حرفه‎ای انجام می‎دهند و کارهای مربوط به خود را به تنهایی انجام‎ می‎دهند. به‌نظر می‎رسد استفاده از ابزارآلات کمکی و یک نفر ملازم در کنار نماینده نابینا جهت قرائت طرح‎ها و لوایح فاقد خط بریل و سایر امور مربوطه، به‌طور نسبی این نقیصه را جبران می‌کند. در این خصوص لازم به ذکر است که افراد نابینا سوابق درخشانی در نمایندگی مجالس در دنیا داشته‌اند. این مسئله می‌تواند نشانگر توانایی افراد نابینا جهت تصدی سمت نمایندگی باشد.

ـ اگرچه بینایی یکی از حواس انسانی است که نقش اساسی در درک عمیق از دنیای بیرون دارد و چشم مهمترین راه ورود اطلاعات به ذهن است، اما ملزومات نمایندگی بیشتر اندیشه‌ورزی و تحلیل و نیز درک صحیح از مسائل است تا صرف توانایی دیدن. همچنین براساس تحقیقات انجام گرفته درخصوص نابینایان، این افراد از توانایی شنیداری و تمرکز بالاتری نسبت به افراد بینا برخوردارند و همین امر باعث شده برخی از افراد نابینا دارای استعدادهای خارق‌العاده‌ای باشند.

ـ براساس بند «9» اصل سوم قانون اساسی یکی از وظایف دولت، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمام زمینه‎های مادی و معنوی است. با این بیان حذف شرط بینایی برای انتخاب‎شوندگان نمایندگی مجلس شورای اسلامی می‌تواند در جهت رفع تبعیضات ناروا قابل تطبیق ‎باشد.

2. دلایل فوق‌الذکر هرچند می‌تواند بیانگر توانایی ضمنی افراد فاقد نعمت بینایی در تصدی سمت نماینگی باشد، لکن بدون تردید در روند انجام وظایف نمایندگی که صرفاً محدود به اظهارنظر و اتخاذ رأی نسبت به طرح‌ها و لوایح نمی‌باشد، دارا بودن نعمت بینایی در انجام بهتر برخی از وظایف نمایندگی می‌تواند به نحو بسزایی مؤثر باشد. لذا در صورتی‌که فرد نابینا به‌عنوان نماینده انتخاب شود لازم است سازوکار و ابزارهای لازم به‌منظور ایفای کامل وظایف نمایندگی توسط وی پیش‌بینی شود.

ب) تبصره الحاقی به بند «6» ماده (28) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی درخصوص تبصره پیشنهادی الحاقی نکات ذیل وجود دارد:

1. مطابق این تبصره جانبازان و معلولان مشمول این بند که از تجهیزات مکمل و رافع محدودیت نابینایی استفاده می‌نمایند نباید از ناحیه دست نقص عضو داشته باشند. نکته‌ای که در این خصوص وجود دارد این است که آیا در صورتی که شخص نابینا از چنین تجهیزاتی استفاده ننماید مشمول این محدودیت (فقدان نقص عضو از ناحیه دست) نمی‌شود؟ به‌نظر می‌رسد تبصره مذکور از این جهت واجد ابهام است.

2. مسئله دیگری که درخصوص این تبصره وجود دارد این است که «نقص عضو از ناحیه دست» می‌تواند شامل هرگونه نقصی در دست از نقص کامل تا نقص جزئی باشد. لذا با توجه به اینکه به‌نظر نمی‌رسد هرگونه نقصی در دست مد نظر طراحان بوده است و تنها نقصی مد نظر بوده است که مانع استفاده از خط بریل باشد، باید این نکته نیز مد نظر قرار بگیرد. همچنین این ابهام نیز وجود دارد که وجود نقص باید در هر دو دست باشد یا نقص در یک دست نیز مشمول این تبصره می‌گردد.

3. علاوه‌بر نکات فوق، امروزه به‌منظور سهولت و امکان مطالعه متون توسط افراد نابینا نرم‌افزارهایی طراحی شده است که با تبدیل متن به‌ صوت این امکان را به اشخاص نابینا می‌دهد که بدون نیاز به استفاده از خط بریل، نسبت به مفاد متون از طریق صوت اطلاع پیدا کنند. لذا به‌نظر می‌رسد ضرورت چندانی نسبت به ذکر تبصره الحاقی نباشد.

نتیجه‎گیری

با توجه به آنچه بیان شد به‌نظر می‌رسد افراد نابینا نیز در صورت انتخاب توسط مردم و با در نظر گرفتن توانایی‎های خاصشان ازجمله تمرکز بالا، شنوایی قوی‎تر و غیره که براساس تحقیقات علمی ثابت شده است و همچنین با توجه به اینکه اصولاً نمایندگی یک شغل فکری و به‌عبارتی نرم‎افزاری تلقی شده و بیشتر از آنکه نیازمند فعالیت‎های جسمانی باشد به اندیشه‎ورزی و تأمل نیازمند است و افراد فاقد بینایی اصولاً در این موارد واجد توانایی‌های لازم می‌باشند، به‌نظر می‎رسد حذف شرط «بینایی» در قالب اصلاح بند «6» قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی (مصوب1378 و اصلاحات بعدی) و صدور مجوز ورود این قشر به عرضه انتخابات فاقد اشکال ‎باشد.

هرچند همان‌گونه که متذکر شدیم وظایف نمایندگی گسترده بوده و در مواردی وجود شرط «بینایی» در انجام این وظایف نظیر وظایف نظارتی مثل تحقیق و تفحص و یا بررسی پیشنهادهایی که فی‌المجلس طرح و توزیع می‌شود، ضرورت بیشتری می‌یابد که در این موارد لزوم پیش‌بینی برخی سازوکارها و ابزارآلاتی نظیر اجازه‌ همراه داشتن ملازم و یا تبدیل برخی اسناد به‌صورت خط بریل وجود دارد که باید در قالب اصلاح آیین‌نامه داخلی به آنان پرداخته شود.