فراگیر شدن واسطه گرى و ویژه خوارى تضعیف كننده رشد علمى كشور است

اشاره: روز دانشجو عموما تبدیل به روزی برای یادآوری حاشیه های دانشجویی شده است. اما این روزها که حتی رسانه های دشمن هم از سرعت رشد علمی ایران می گویند؛ روز دانشجو بهانه خوبی است برای ارزیابی واقعیت های امروز دانشجویی کشور، اینکه چرا سرعت رشد علمی در یکی دو سال اخیر کمتر شده است و ... به این بهانه پایگاه اطلاع رسانی نما با استاد پرسابقه دانشگاه امیرکبیر، مهندس سید مصطفی میرسلیم به گفتگو نشسته است:

* شهریور ماه ۹۴ بود که معاون اجرایی رئیس‌جمهور گفت: «ایران در حال حاضر رتبه ۱۵ را در تولید علم در جهان دارد که متأسفانه امروزه به دلایلی سرعت علمی کشور کاهش‌یافته که باید دلیل آن جستجو شود.» به نظر شما عاملین این کاهش چیست؟ از چه کسانی باید پیگیر بود؟
- فعالیتهاى علمى به چند دسته تقسیم مى شود: ١- فعالیتهاى دفاعى و نظامى که بسیار ارزشمند است ولى به دلیل محرمانه بودن انتشار عام نمى یابد؛ این‌ها تولید علم است ولى در شاخصهاى بین المللى وارد نمى شوند و به حساب گذاشته نمى شوند. فعالیتهاى جمهورى اسلامى در این زمینه گسترده بوده است و برخى از نتائج آن‌ها کاربرد عمومى نیز پیدا کرده است. ٢- فعالیتهاى علمى و پژوهشى که در سطح دانشگاه‌ها یا مؤسسات تحقیقاتى مى ماند و به صورت کالا یا خدمتى که مؤثر بر جامعه باشد در نمى آید. این فعالیت‌ها معمولاً منجر به تدوین مقاله مى شود و جزو تولیدات علمى به حساب مى آید ولى فائده عمومى ندارد. ٣- فعالیتهایى که به رفع نواقص کنونى مى انجامد یا موضوع جدیدى را مطرح مى کند که منجر به تولید انبوه کالا یا خدمت جدیدى با مصرف عام مى شود. این‌ها نیز اگر توأم با تدوین و چاپ مقاله باشد در تولید علم به حساب مى آید. ۴- اختراع یا ابتکار جدیدى که در مراجع بین المللى به ثبت رسیده باشد. بنابراین آن رتبه بندى همه حقیقت را بیان نمى کند. اما کند شدن فعالیتهاى علمى واقعیتى است که در کشور ما به ضعف یا فقدان نوآورى بر مى گردد و یکى از دلائل آن وابستگى نسبى اقتصاد کشور به نفت است و بویژه خام فروشى. هر وقت ما بودجه کشور را از نفت قطع کردیم و متکى به فکر و ابتکار و نوآورى خود شدیم تولیدات علمى ما نیز به صورت پایدار، و نه مقطعى، رشد خواهد کرد.
* معاون فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دلیل کند شدن سرعت علمی در ایران را تحریم‌ها، ‌ عدم امکانات کافی، کم شدن انگیزه اساتید، عدم حمایت‌های لازم، شرایط مربوط به اقتصاد کشور و عدم بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی دانست و گفت: «امکانات و زیر ساخت‌های علمی در کشور کافی نیست. تحریم‌ها در بخش‌های مختلف وجود داشته و شرایط علمی کشور را هم تحت تاثیر قرار داده است.» ارزیابی شما از هر کدام از این دلایل چیست؟
- این دلائل بعضاً درست است نظیر کافى نبودن امکانات و حمایت‌ها و زیرساخت‌ها ولى تحریم على الاصول موجب بیدار شدن دانشمندان و محققان کشور و فعالیت بیشتر آن‌ها براى خروج از وابستگى ذلت بار مى شود چنانکه در اوائل جنگ تحمیلى با تشکیل هسته هاى خودکفایى استقلال نسبى حاصل شد. شرائط اقتصادى قطعاً بر سرعت تولیدات علمى مى تواند اثر بگذارد چون برخى از حالات مانند فراگیر شدن دلالى و واسطه گرى و ویژه خوارى که منجر به دستیابى به ثروتهاى بادآورده مى شود، انگیزه فعالیت علمى و استفاده از ظرفیتهاى علمى با مراجعه به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشى را تضعیف مى کند.

* برخی سرعت فعلی را نیز مطلوب می‌دانند! هشدار مکرر رهبری در خصوص ضرورت شتاب در رشد علمی، متوجه کدام معضلات فراروی ماست؟
- سرعت فعلى قطعاً مطلوب نیست و از هشدارهاى داهیانه مقام معظم رهبرى باید عبرت گرفت. تشکیل هسته هاى علمى در صنعت و تشکیل هسته هاى فنى و صنعتى در دانشگاه‌ها و اهمیت دادن به آن‌ها و دستاورد‌هایشان از کوششهاى ارزشمندى است که در آینده نباید از آن غفلت کنیم. هسته هایى را که تا کنون تشکیل شده است باید مقدس بشماریم و نگذاریم تحت تأثیر عوامل ناآگاه داخلى و عناصر آگاه خارجى به حاشیه رانده شوند یا متلاشى گردند.
* مقام معظم رهبری در دیدار با دانشگاهیان فرمودند:» متأسفانه برخی که خود دانشگاهی هستند، در دانشگاه‌ها به دانشجویان می‌گویند که این پیشرفت‌های علمی دروغ است! اگر نادرست است، پس چرا مرکز تحقیقات رژیم صهیونیستی از پیشرفت علمی ایران ابراز نگرانی می‌کند؟» یکی از نکات مهم امروز در تولید علم کشور، نحوه اطلاع رسانی و وظایف رسانه هاست. رسانه‌ها چه رفتاری در قبال این کاهش داشته باشند که اصل پیشرفت زیر سؤال نرود؟ چه روشهای جدیدی باید در دستور رسانه‌ها قرار گیرد؟
- پیشرفت علمى فقط به اتکاء دستور مقام ما فوق به دست نمى آید. احترام به علم و عالم باید در جامعه ملاک عمل باشد و همه بپذیریم که اگر کارى بدون مبناى علمى آغاز شود ضرر آن بیش از منفعتى است که از آن حاصل مى شود. آنهایى که مدعى‌اند پیشرفت علمى در کشور ما دروغ است یا ناآگاهند یا مغرض و نمى خواهند شور و شوق فعالیتهاى علمى در کشور ایجاد شود. البته بزرگنمایى و تبلیغ غیر واقعى نیز موجب غرور مى شود و آن نیز کُند کننده فعالیتهاى علمى است. بدین ترتیب رسالت رسانه‌ها در بیان واقعیت و بررسى نقاط قوت و تشویق عوامل آن و کشف نقاط ضعف و کمبود و انگیزه دادن براى رفع نواقص و کاستى هاست.
* یک تضاد اندیشه‌ای از قدیم نسبت به ضرورت سیاست در دانشگاه وجود داشته است. برخی معتقدند رشد سیاست زدگی به جای آگاهی سیاسی در سالهای اخیر در دانشگاه‌ها محسوس است. آیا این باور صحیح است؟ آیا سیاست زده شدن فضای دانشگاه در کاهش سرعت آن نقش دارد؟
- فعالیت سیاسى در دانشگاه با تظاهرات سیاسى در کوچه و خیابان و تحرکات قدرت طلبانه احزاب فرق دارد. کسانى که در دانشگاه علاقه‌مند به فعالیت سیاسى‌اند باید به دو نکته اساسى دقت کنند: یک) مراقب باشند که ابزار دست افراد سیاسى کار و مهره آن‌ها نشوند: این انحراف خطرناکى است که تحرکات سیاسى دانشجویان را در دانشگاه تهدید مى کند. دانشگاه نباید جولانگاه گروههاى سیاسى شود. هر کس علاقه‌مند به این رده از فعالیت سیاسى است باید به عضویت یکى از احزاب که با سلیقه او سازگار است درآید و آموزش لازم را در آنجا ببیند و با آگاهى در صحنه جامعه به فعالیت متعارف سیاسى بپردازد. دو) هر دانشجویى که مى خواهد تعهد سیاسى از خود نشان دهد باید در زمینه تخصصى و تحصیلیش خود را بدان درجه از تفکر و تعقل برساند که قدرت نقد و بررسى علمى رادر آن رشته بیابد و آن‌گاه نشر و تبلیغ نتیجه آن تفکر علمى را وجهه همت خود قراردهد تا آن نظریه را، به جاى عوامزدگی‌ها، به کرسى بنشاند به گونه اى که سیاستمداران، از هر گرایشى باشند، خود را ناگزیر از مراجعه به دانشگاه‌ها براى چاره جویى علمى مشکلات مبتلابه کشور بیابند و اسیر تصمیم گیریهاى غیرعلمى ولى خوش آب و رنگ و عوام فریبى که هدفى جز کسب و حفظ آراء عمومى ندارد نشوند. عدم توجه به نکته اول به کندى سرعت فعالیتهاى علمى در دانشگاه مى انجامد و متقابلاً التفات به تکته دوم باعث ترقى علمى متعهدانه در دانشگاه‌ها مى شود و این‌‌ همان فعالیت سیاسى مطلوب در دانشگاه است.