به گزارش نما امروزه تمام موادشیمیایی صنعتی را مضر می‌دانند. این فرض به خواسته‌ای عمومی برای تولید محصولات «عاری از موادشیمیایی» منجر شده است. مثلاً بازار جهانی محصولات بهداشتی «ارگانیک» سال ۲۰۲۰ به ۱۹ میلیارد دلار رسید؛ هر چند، این دلیلی بر سلامت این محصولات در مقابل مشابه «مصنوعی» شان نیست. کارشناسان معتقدند قراردادن مواد‌طبیعی و شیمیایی در مقابل همدیگر و کج‌فهمی دراینباره ممکن است پیامد‌های ویرانگری داشته باشد. مطلبی که با اندکی تلخیص در ادامه می‌خوانید نوشته جیمز کندی مدرس شیمی است که در وب سایت «ایان» و سپس با ترجمه مهدی در وب‌سایت ترجمان بازنشر شده است.
زیست‌گرایی موجب افراط در شیمی هراسی شده است
همه ما ارتباطی عمیق با جهان طبیعت احساس می‌کنیم. ای. اُ. ویلسن این احساس، یعنی زیست‌گرایی را اینگونه توضیح داده است: «ضرورت پیوند با دیگر شکل‌های زندگی.» این حسی از ارتباط است که تشفی عاطفی را به‌همراه خود دارد و می‌تواند سطوح عصبانیت، تشویش و درد را کاهش دهد. بی‌تردید این حس و ارتباط، به بقای نوعِ ما کمک کرده است؛ چراکه ما موجوداتی هستیم که به‌طور بنیادین به محیط اطرافمان و زیست‌بوم وابسته‌ایم. اما اخیراً زیست‌گرایی شکل افراطی «شیمی‌هراسی» را به خود گرفته است. شیمی‌هراسی را طرد موادشیمیایی مصنوعی دانسته‌اند. شیمی‌هراسی مولود جنبش زیست‌محیطی مدرن است. به‌خصوص نسخه‌ای از این جنبش که کتاب «بهار صامت» راشل کارسن آن را نمایندگی می‌کند. این کتاب موادشیمیایی را به‌گونه‌ای اهریمنی جلوه داده است که آن‌ها را «منحوس و هم‌دست کمتر شناخته شده تشعشعات معرفی کرده است... که وارد بدن موجودات زنده می‌شود و در یک زنجیره، سم و مرگ را از یکی به دیگری منتقل می‌کند.» سخنان کارسن الهام‌بخش بنزین بدون‌سرب، برنامه هوای پاک، ممنوعیت استفاده «ددت» و بسیاری پیشرفت‌های زیست‌محیطی مهم دیگر بوده است. هر چند همین که جهان پاک‌تر شد، جنبش ضدشیمی چنان به دسته‌های متعارضی تقسیم شد که امروزه تمام موادشیمیایی صنعتی، آلوده در نظر گرفته می‌شود. این فرض اشتباه به خواسته عمومی برای تولید محصولات «طبیعی» یا حتی «عاری از موادشیمیایی» منجر شده است.
محصولات طبیعی هم موادشیمیایی دارند
در جهان واقع، محصولات «طبیعی» از هر آنچه در آزمایشگاه تولید می‌شود، موادشیمیایی بیشتری دارند. تمایز بین موادشیمیایی طبیعی و مصنوعی نه‌تن‌ها مبهم است، بلکه اساساً وجود ندارد. به همین سبب، صرف اینکه مواد‌اولیه محصولی مصنوعی باشد به‌خودی‌خود خطرناک نمی‌شود؛ چنان‌که اگر مواد‌اولیه محصولی طبیعی باشد، آن را سالم نمی‌سازد. سم بوتولینوم که باکتری‌ای که در عسل رشد می‌کند آن را تولید می‌کند، ۳/۱ میلیارد برابر از سرب سمی‌تر است. به همین دلیل است که کودکان هرگز نباید عسل بخورند. یک لیوان دانه سیب به اندازه‌ای سیانور طبیعی دارد که قادر است انسان بالغی را بکشد. مواد شیمیایی طبیعی می‌تواند سودمند باشد، اما بی‌خطر بودن یا زیان‌بخشی آن بستگی به دز و چگونگی استفاده آن دارد، درست مانند موادشیمیایی مصنوعی. اینکه یک ماده شیمیایی «طبیعی» است، نباید مؤلفه‌ای برای ارزیابی سلامت باشد.
پیامد‌های ناگوار تقابل مواد‌طبیعی و شیمیایی
قراردادن مواد‌طبیعی و شیمیایی در مقابل همدیگر و کج‌فهمی دراینباره ممکن است پیامد‌های ویرانگری داشته باشد. بلاتکلیفی درباره «فرمالدهید» گواهی بر این موضوع است. فرمالدهید به‌طور طبیعی در میوه، سبزیجات، گوشت، تخم‌مرغ و برگ درختان به‌وجود می‌آید. این ماده با تراکم بالایی در این مواد‌غذایی یافت می‌شود: خوراک مرغابی (۱۲۰ میلی‌گرم در هر کیلوگرم)، قزل‌آلای دودی (۵۰ میلی‌گرم در هر کیلوگرم) و گوشت فرآوری‌شده (۲۰ میلی‌گرم در هر کیلوگرم) که جزیی از فرآیند سنتی پخت‌وپز است. به‌طور طبیعی در بدن سالم چیزی حدود دو میلی‌گرم در هر کیلوگرم، از این ماده یافت می‌شود که همین مقدار نقش بسیار مهمی در تولید «دی‌ان‌ای» ایفا می‌کند. فرمالدهید همچنین در صنایع به‌عنوان نگهدارنده کاربرد وسیعی دارد. مردم اکثراً منابع طبیعی فرمالدهید موجود در اطرافشان را پذیرفته‌اند، اما رد کوچکی از نمونه مصنوعی آن در واکسن‌ها و لوازم بهداشتی فریادشان را درآورده است. این با توجه به این موضوع است که همه فرمالدهید‌ها به‌لحاظ شیمیایی مشابه هم هستند. اتفاقات اینچنینی در سال ۲۰۱۳ شرکت «جانسن‌اند جانسن» را مجبور کرد ۱۰ میلیون دلار برای فرمول‌بندی مجدد محصولات مراقب پوست خود هزینه کند. اگرچه این شرکت این کار را کرد، مقدار فرمالدهید در محصولاتش چنان اندک بود که انسانی عادی باید روزانه ۴۰میلیون بار با آن‌ها استحمام می‌کرد تا برایش تهدیدی محسوب می‌شد. فرمالدهید درون واکسن‌ها نیز بسیار اندک است، با وجود این برخی افراد به سبب نگرانی از وجود فرمالدهید واکسن نمی‌زنند؛ با اینکه فرمالدهید موجود در واکسن (۱۰۰ میکرو‌گرم) ۸۰ برابر کمتر از میزان این ماده در یک گلابی (۱۲ هزار میکرو‌گرم) است. این میزان در واکسن به‌قدری اندک است که حتی قادر نیست تراکم (طبیعی!) این ماده را در خون یک کودک تغییر دهد. مقادیر فرمالدهید موجود در واکسن بی‌ضرر است، اما بر خلاف آن، نزدن واکسن سبب تلفاتی شده است که واقعاً نگران‌کننده است؛ از جمله این تلفات، شیوع سرخک در سال‌های اخیر بوده است.
هر ماده شیمیایی ناسالم نیست
مبارزه انسان با ترس‌هایش سخت است، اما نشدنی نیست. کمیته عملی، شیمی‌هراسی را مانند بیگانه‌هراسی «قضاوت غیربالینی» توصیف کرده است که عبارت است از نوعی بیزاری آموخته شده و نه هراسی پزشکی. چنین نگاهی به موضوع، چند راهبرد نویدبخش نیز ارائه می‌دهد. بسیاری از راه‌حل‌ها از مدرسه شروع می‌شوند. معلمان شیمی دبیرستان و کالج نباید به‌گونه‌ای رفتار کنند که گویی محیط‌های آزمایشگاهی آلوده‌اند و میکروب تولید می‌کنند؛ همان‌گونه که زمانی دانش‌آموزی به من گفت: «اگر نمی‌توانم در آزمایشگاه به‌سبب ترس از آلودگی چیزی بخورم، پس چگونه امکان دارد غذای تولید شده در آزمایشگاه سالم باشد؟» امکان ندارد که هشدار‌های ایمنی را از کلاس‌های شیمی حذف کنیم. این پیام‌ها امری اساسی و از ملزومات کار من هستند، اما باید آن‌ها را دقیقاً توضیح دهیم. معلمان باید از کنترل کیفیت صنعتی و تکنیک‌های تصفیه‌ای صحبت کنند که پیش از تأییدیه سلامت مصرف محصولات شیمیایی، این محصولات را به استاندارد‌های بالایی از نظر سلامت می‌رساند. آموختن این موضوع به مصرف‌کنندگان که محصولات «طبیعی» همیشه سالم نیستند، می‌تواند آن‌ها را تشویق کند که مراقبت‌های بهداشتی را هوشمندانه‌تر انتخاب کنند. مقررات سخت‌گیرانه‌تر در عرصه بازاریابی نیز در شاین مسیر اهمیت دارد. بازار جهانی محصولات بهداشت فردی «طبیعی» و «ارگانیک» سال ۲۰۲۰ به ۱۹میلیارد دلار رسید؛ هر چند، این مزیتی دال بر سلامت این محصولات در مقابل مشابه «مصنوعی»شان نیست. اصطلاح «خالص» باید فقط به محصولات تک‌عنصری اطلاق شود. محصولات «طبیعی» باید همان‌گونه که در طبیعت به وجود می‌آیند، به فروش برسند؛ لفظ «طبیعی» نیز به‌عنوان لفظی بازاریابانه باید از محصولات آرایشی و دیگر محصولات برچیده شود. دست آخر، استفاده از برچسب «عاری از مواد شیمیایی» روی محصولات باید متوقف شود؛ چراکه چنین چیزی منطقاً غیرممکن است. تنها از طریق آگاهی بهتر از شیمی و سم‌شناسی است که می‌توانیم خطرات موادشیمیایی را به‌طریقی عقلانی و سلامت‌بخش ارزیابی کنیم. در این صورت است که می‌توانیم شیمی‌هراسی را به‌سمت زیست‌گرایی برگردانیم؛ یعنی خلق این آگاهی که انسان‌ها به‌لحاظ شیمیایی به دنیای اطرافشان گره خورده‌اند.
منبع: روزنامه جوان
