دکتر محمدحسین رجبی دوانی رئیس مرکز ایران‌شناسی و محقق تاریخ اسلام در خصوص امام شناسی در شیعه گفت: از منظر اعتقادی شیعه، امامان ما شایسته‌ترین افراد برای رهبری امت اسلام و در حقیقت رهبری جهان بشریت بوده و هستند. ولی متأسفانه به سبب انحرافاتی که بعد از رحلت پیغمبر(ص) پیش آمد، این ذوات مقدس و بهترین‌های عالم خلقت، از این جایگاه محروم شدند و طاغوت‌ها و جباران و سفاکان در عالم اسلام و عالم بشریت حکومت کردند.
اثر شناخت امام
وی افزود: امامان ما در چنین فضای خفقان‌آوری تلاش می‌کردند تا مردم را متحول کنند و راه سعادت و نجات را که همان پیروی از اهل‌بیت است به آن‌ها نشان دهند. منتهی این کار سنگینی می‌طلبید. چون امامان ما آزادی عمل نداشتند و طاغوت‌ها می‌دانستند که حق با این ذوات مقدس است و اگر آن‌ها توسط مردم شناخته شوند، همان‌گونه که هارون به فرزندش گفته بود که اگر فضیلت‌هایی را که این‌ها دارند، مردم بدانند چگونه رو به‌سوی آن‌ها می‌آورند، و جایی برای حکومت و حاکمیت ما باقی نمی‌ماند.
احساس محبت و خودمانی بودن مردم با امام رضا(ع)
رئیس مرکز ایران‌شناسی درباره مهم‌ترین صفت و خصلت امام هشتم شیعیان گفت: مهم‌ترین صفتی که از دیرباز در ذهن شیعیان و غیر شیعیان و با جرئت می‌توان گفت حتی در ذهن غیرمسلمان‌ها جاافتاده؛ که وقتی به زیارت حضرت می‌آیند، ایشان را امام رئوف و مهربان و دادرس درماندگان می‌دانند. اگرچه همه صفات نیک در همه اهل‌بیت ازجمله امام رضا(ع) جمع است، اما این احساس محبت و خودمانی بودن مردم با امام رضا(ع) و اینکه مردم برای عرض ادب و رفع مشکلات و نیازها، برای شفای بیماران و برای گرفتن برکت در زندگی و به‌طورکلی برای رفع همه گرفتاری‌ها به امام رضا(ع) رو می‌آورند، آن حضرت را بسیار شاخص کرده است.
رجبی دوانی یادآور شد: با آنکه پدر عظیم‌الشأنش وجود مقدس امام کاظم(ع) باب‌الحوائج و فرزند گرامی عظیم‌الشأنش امام جواد(ع) به جود و بخشش و گره‌گشایی معروف است اما امام رضا(ع) حالت خاصی دارند که این باور و یقین در میان مردم وجود دارد، که هر کس به سوی آن وجود مقدس رو بیاورد، دست‌خالی برنمی‌گردد. این چه از نظر معنوی و چه از نظر مادی یک امر ثابت شده است و این‌گونه حرم مقدس و ملجأ منور و ملکوتی آن امام همام قبله‌گاه عشاق و درماندگان شده است.
عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد
وی مهم‌ترین مقطع زندگی امام رضا(ع) را سفر به ایران برشمرد و گفت: مأمون می‌خواست با ورود حضرت به ایران، آن‌هم نه جغرافیای امروز ایران بلکه ایران قدیم، که کل عراق تا چین و هند را هم شامل می‌شده؛ به اهداف متعددی نائل شود و به نفع حکومت خودش و برای استحکام آن، از این فرصت استفاده و از طرف دیگر، امام رضا(ع) را از بدنه جامعه جدا کند تا مردم از آن حضرت دور شوند و این ارتباط عمیقی که موجب گسترش شناخت مردم نسبت به ساحت مقدس امام می‌شود، از بین برود. لذا سفارش کرد که وقتی امام را به سوی مرو می‌آورند، از مناطق شیعه‌نشین عبور ندهند اما عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد.
این استاد برجسته تاریخ کشورمان ادامه داد: واقعاً اگر امام کماکان در مدینه باقی می‌ماندند، جز مردمی که از جاهای مختلف برای زیارت یا کسب معرفت به مکه و مدینه می‌آمدند، کس دیگری با امام رضا(ع) آشنا نبود. اما کاری که مأمون کرد، باعث شد امام رضا(ع) بیش از گذشته و بیش از امامان دیگر در جامعه شناخته شوند.
در تاریخ داریم هر جا که حضرت وارد شدند، با اینکه تأکید شده بود امام را از مناطق شیعه‌نشین عبور ندهند اما حضرت با استقبال فراوان و گسترده مردم مواجه شد.
نیشابور در تاریخ ماندگار شد
دوانی یادآور شد: خیلی از مناطق آن زمان شیعه‌نشین نبود زیرا امام از مکان‌هایی عبور داده شد که شیعه‌نشین نباشند. اما چنان امام مورد استقبال قرار می‌گرفتند، آن‌هم توسط افرادی که تا آن موقع حضرت را ندیده و از فضائل اهل‌بیت آگاه نبودند که عجیب بود. شهر به شهر که امام عبور می‌کردند شناخته می‌شدند و بسیاری از مردمی که امام را می‌دیدند این شناخت را به دیگران منتقل کردند تا اینکه حضرت به نیشابور رسیدند در این شهر اتفاقات عجیبی رخ داد.
رئیس مرکز ایران‌شناسی با بیان اهمیت بغداد از نظر حدیثی در میان اهل سنت در دوران امام رضا(ع) حضور آن حضرت در نیشابور را درخشان توصیف کرد و گفت: هزاران نفر محدث و مورخ در این شهر حضور داشتند که از امام استقبال و درخواست حدیث کردند و حدیث سلسله الذهب را از حضرت شنیدند. لذا نیشابور در تاریخ ماندگار شد، احمد حنبل پیشوای فرقه حنبلی‌های اهل تسنن، چنان به این حدیث اعتقاد داشت که می‌گفت اگر این حدیث را بر کسی که سخت‌ترین بیماری را دارد، با نقل راویانش که سلسله طلایی اهل‌بیت هستند، بخوانید او شفا پیدا می‌کند. این نشان‌دهنده شناخت عمیقی است که از امام در این شهر پدید آمد.
