حجت‌الاسلام علی تبریزی- یکی از اصول اساسی سیاست خارجی حکومت اسلامی و شاید مهمترین آنها که تعیین کننده ماهیت کلی روابط بین الملل است اصل صلح یا جهاد است. پرسش کهن در این زمینه ناظر به این مساله است که آیا اسلام اصل را در برقراری روابط بین المللی بر جنگ پایه نهاده و صلح برای مواقع ضرورت است یا بالعکس صلح یک قاعده کلی و جنگ برای مواقع اضطرار است؟
با توجه به عملکردهای نادرست برخی حکومت ها با نام اسلام خاورشناسان معتقدند اسلام، جنگ محور است لذا آنها از مفاهیمی همچون "انتشار الاسلام بالسیف" و "الاسلام المسلح" در تبیین سیاست خارجی حکومت اسلامی بهره می‌برند.
در طرف مقابل اندیشمندان مسلمان با رد این فرضیه اسلام را دین رافت و مهربانی می دانند.
تبلیغ و دعوت نخستین وظیفه حکومت اسلامی
نخستین وظیفه حکومت اسلامی تبلیغ و دعوت است. اصولا هدف همه انبیای الهی نیز دعوت مردم به توحید بوده است. اگر اسلام برای کشورگشایی دست به جنگ بزند دیدگاه خاورشناسان تایید خواهد شد اما اگر تشریع جهاد نه برای بسط سرزمین های اسلامی بلکه برای دعوت و تبلیغ تعالیم الهی باشد قضیه کاملا متفاوت خواهد بود. در حقیقت اگر فلسفه جهاد به درستی تبیین شود می‌توان چنین ادعا نمود که خود جهاد در فرهنگ اسلام یکی از زیرمجموعه ها و مراحل دعوت و تبلیغ دین است لذا برخی اندیشمندان چنین می گویند:
«توحید، اساس جهاد و جهاد، برای توحید است.»
ابویعلی و طبری و دیگران به نقل از ابن عباس می گویند: رسول خدا صلی الله علیه و آله هرگز با هیچ قومی نجنگید مگر این که آنها را به اسلام فرا خواند.
پس اگر معتقد به این باشیم که جهاد دارای روح دعوت گر و مبلغ است آنگاه خود جهاد مبدل به یکی از مراحل دعوت می شود. غالب مفسران و فقهای شیعه و سنی جهاد را دارای ماهیت اصلاحی و در جهت دعوت اسلامی دانسته اند. مطابق این دیدگاه نه تنها اسلام طرفدار جنگ های توسعه طلب نیست بلکه اساسا آنها را فاقد مشروعیت می داند.
استاد شهید مرتضی مطهری نیز ماهیت دفاعی جهاد را چنین تبیین می کند:
«اگر توحید را جزء حقوق انسان ها دانستیم، ممکن است اگر مصلحت انسانیت ایجاب بکند و اگر مصلحت توحید ایجاب کند با قوم مشرک بتوانیم بجنگیم نه به خاطر این که توحید را به آنها تحمیل کنیم، چون توحید و ایمان تحمیل شدنی نیست، با مشرکین می توانیم بجنگیم به خاطر این که ریشه فساد را اساسا بکنیم.»
برگرفته از پایان نامه با موضوع "شاخصه های سیاست خارجی در حکومت اسلامی از دیدگاه قرآن" دانشگاه قرآن و علوم حدیث.
